عسکری. حسن بن عبدالله بن سهل بن سعید بن یحیی بن مهران ابوهلال اللغوی العسکری. یاقوت در معجم الأدباء آرد که ابوطاهر سلفی گفت ابواحمد (؟) را تلمیذی بود که نام او و نام پدرش موافق اسم او و پدر او و نیز عسکری بود و غالباً این استاد و شاگرد را بهم مشتبه کنند لیکن آنگاه که حسن بن عبدالله العسکری الأدیب گویند مراد ابوهلال حسن بن عبدالله بن سهل بن سعید بن یحیی بن مهران اللغوی العسکریست. و از رئیس ابوالمظفر محمد بن ابی العباس ابیوردی رحمه الله در همدان از حال ابوهلال پرسیدم او بر وی ثنا گفت و بعلم و عفت او را وصف کرد و گفت برای احتراز ازطمع و دنائت و تبذل، شغل بزازی می ورزید و فصلی در پاسخ پرسشهای من راجع به أبی هلال بیان کرد و گفت شعر و ادب بر دانسته های او غالب بود و او را کتابی است در علم لغت موسوم به التلخیص و آن کتابی مفید باشد و نیز کتاب دیگر مسمی به کتاب صناعتی النظم و النثر که آنهم براستی کتابی سودمند است. و از جمله کسانی که از وی روایت کرده اند در ری ابوسعد السّمّان حافظ و به اهواز ابوالغنائم بن حماد المقری و به عسکر ابوحکیم احمد بن اسماعیل بن فضلان و جز آنان باشند. و از شعر او ما را ابوطالب محمد بن المقری املاء انشاد کرده است و هم ابوهلال خود این قطعۀ خویش را برای من خواند: قدتخطاک شباب و تغشاک مشیب فأتی ما لیس یمضی و مضی ما لایؤوب فتأهب لسقام لیس یشفیه طبیب لاتوهمه بعیداً انما الاّتی قریب. و قاضی ابواحمد المؤحدبن محمد بن عبدالواحد بن الحنفی در تستر برای ما حکایت کرد که ابوحکیم احمد بن اسماعیل بن فضلان العسکری روایت کرد که ابوهلال ابیات زیرین را از خود برای ما در عسکر انشاد کرد: اذا کان مالی مالمن یلقط العجم و حالی فیکم حال من حاک اوحجم فأین انتفاعی بالاصاله و الحجی و ما ربحت کفی علی العلم و الحکم و من ذا الذی فی الناس یبصر حالتی فلایلعن القرطاس و الحبر و القلم. و قاضی ابواحمد نیز در تستر روایت کرد که ابوحکیم لغوی روایت کرد که ابوهلال عسکری از اشعار خویش قطعۀ ذیل را بر ما انشاد کرد: جلوسی فی سوق ابیع و اشتری دلیل علی ان ّ الانام قرود و لاخیر فی قوم تذل کرامهم و یعظم فیهم نذلهم و یسود و یهجوهم عنی رثاثه کسوتی هجاء قبیحاً ما علیه مزید. و ابوغالب حسین بن احمد بن حسین قاضی سوس از مظفر بن طاهر بن جراح استرابادی روایت کند که ابوهلال ابیات ذیل را از شعر خویش برای ما انشاد کرد: یا هلالاً من القصور تدلی صام وجهی لمقلتیه و صلّی لست ادری اطال لیلی ام لا کیف یدری بذاک من یتقلّی لو تفرغت لاستطاله لیلی و لرعی النجوم کنت مخلّی. تا اینجا روایت سلفی از ابی هلال عسکری بود و کسان دیگر گفته اند که ابوهلال خواهرزادۀ ابی احمد بود و علاوه بر کتبی که سلفی برای ابوهلال نام برده است کتب زیرین را نیز از او شمرده اند: کتاب جمهره الأمثال. کتاب معانی الادب. کتاب من احتکم من الخفاء الی القضاه. کتاب التبصره و هو کتاب مفید. کتاب شرح الحماسه. کتاب الدرهم و الدینار. کتاب المحاسن فی تفسیر القرآن خمس مجلدات. کتاب العمده. کتاب فضل العطاء علی العسر. کتاب ما تلحن فیه الخاصه. کتاب اعلام المعانی فی معانی الشعر. کتاب الاوائل. کتاب دیوان شعره. کتاب الفرق بین المعانی. کتاب نوادر الواحد و الجمع. و سپس یاقوت گوید امّا در امر وفات او چیزی بما نرسیده است جز اینکه در آخر کتاب الأوائل که یکی از مؤلفات اوست عبارت ذیل را دیدم: و فرغنا من املاء هذا الکتاب یوم الاربعاء لعشر خلت من شعبان سنه 395. و شاعری گفته است: و احسن ما قرأت علی کتاب بخطالعسکری ابی هلال فلو انی جعلت امیر جیش لما قاتلت الا بالسؤال فان الناس ینهزمون منه و قد ثبتوا لاطراف العوالی. و ابوهلال عسکری در تفضیل زمستان برسه فصل دیگر گوید: فترت صبوتی و اقصر شجوی و اتانی السرور من کل نحو ان روح الشتاء خلّص روحی من حرور تسوی الوجوه و تکوی برد الماء و الهواء کأن قد سرق البرد من جوانح خلو ریحه تلمس الصدور فتشفی و غماماته تصوب فتروی لست أنسی منه دماثه دجن ثم من بعده نضاره صحو و جنوباًیبشر الارض بالقط- ر کما بشّر العلیل ببرو و غیوماً مطرزات الحواشی بومیض من البروق و خفو کلما أرخت السماء عراها جمع القطر بین سفل و علو و هی تعطیک حین هبت شمالا برد ماء فیها و رقه جوّ و تری الارض فی ملاءه ثلج مثل ریط لبسته فوق فرو فاستعار العرار منها لباساً سوف یمنی من الریاح بنضو فکأن الکافور موضع ترب و کأن الجمان موضع قرو و لیال اطلن مده درسی مثلما قد مددن فی عمر لهوی مرّ لی بعضها بفقه و بعض بین شعر أخذت فیه و نحو و حدیث کأنه عقد ریا بت ّ أرویه للرجال و تروی فی حدیث الرجال روضه أنس بات یرعا بأهل نبل و سرو. رجوع به معجم الأدباءیاقوت چ مارگلیوث ج 3 ص 135 به بعد شود الدیحوری. یکی از رؤسای مانویه در خلافت ابی جعفر منصور و او مقالصه را ببازگشت بطریقۀ اصلیۀ مانویه داشت حمصی. یکی از نقله و مترجمین است و چندین بار رازی از او نقل کرده است
