زین الدین محمد بن محمد بن طاوس طوسی، ملقب به حجه الاسلام. مولد او بطوس 450 هجری قمری ابتدا در نیشابور نزد امام الحرمین ابوالمعالی جوینی بتحصیل علوم اشتغال ورزید و در سال 480 به بغداد رفت و مدرسی نظامیه بدو تفویض شد و ده سال در آنجا ببود، آنگاه از عراق به موطن خود بازگشت و چندی نیز در نظامیۀ نشابور تدریس کرد وسپس بطوس رفت و در آنجا خانقاه و مدرسه ای بکرد و بعبادت و تدریس پرداخت تا در چهاردهم جمادی الاّخرۀ سال 505 درگذشت. از کتب مشهورۀ اوست: کتاب احیاءالعلوم در اخلاق. لب الاحیاء. کتاب منهاج العابدین. کتاب منهاج المسترشدین. قواعدالعقاید. زادالاّخره. کتاب کیمیای سعادت بفارسی. کتاب الذریعه. کتاب اخلاق الابرار. کتاب یواقیت العلوم. کتاب نصیحهالملوک و آن را مبارک بن ابی الکرم جزری از فارسی به عربی ترجمه کرده. کتاب آفات اللسان. کتاب کسرالشهوتین. کتاب ریاضهالنفس. کتاب الانیس فی الوحده. کتاب القربه. و در فقه: کتاب بسیط. وسیط. وجیز. خلاصه. و در اصول: مستصفی. منحول. کتاب المأخذ. کتاب المقتصر. کتاب المقاصد. کتاب شفاء العلیل فی القیاس و التعلیل. و در تفسیر: فتوح القرآن. خواص القرآن. جواهرالقرآن. تفسیر سورۀ یوسف. یاقوت التأویل فی تفسیر التنزیل. و در اخبار: نوادرالاخبار. شرح اسماءالله الحسنی. القسطاس المستقیم. الدرهالفاخره فی کشف علوم الاّخره. الرساله القدسیه امالی. میزان العمل. اسرار علوم الدین. و در کلام: الجام العوام. بدایهالهدایه. الاقتصاد. الانتصار. کتاب التفرقه بین الاسلام و الزندقه. الاربعین. کتاب المظنون علی امله و المضنون علی غیر اهله. و در علوم متفرقه: کتاب المنتهل فی علم الجدل. کتاب اثبات النظر. کتاب المبادی و الغایات. کتاب الرد علی من غیر الانجیل. کتاب مشکوهالانوار. معیارالعلم. تهافت الفلاسفه. المنقذ من الضلال. کتابی دیگر موسوم به سرّالعالمین به او نسبت داده اند و منتحل است، گی ستاره. مگس شب تاب، و آن شبیه است بزنبور طلائی، بسیار خرد و باریک برنگ قهوه ای بسیار روشن و در چهارمحال اصفهان بسیار است و آنرا در بن اندام دو کانون روشنائی است، آتشی که از آن نفعی نباشد، چون آتشی که ازسم ستور جهد، دشنامی است. (المزهر)
