محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل بن عباس بوزجانی از مردم بوزجان شهرکی بخراسان میان هرات و نیشابور. حاسب مشهور. یکی از ائمۀ مشاهیر در علم هندسه و او را درین علم استخراجات غریبه است که کس پیش از او بر آنها دست نیافته است و او بزرگترین علمای ریاضی اسلام است. و ابن خلکان گوید: شیخ ما علاّمه کمال الدین ابوالفتح موسی بن یونس تغمده الله برحمته که در علوم هندسه و حساب قدح اعلی و ید طولی داشت در وصف کتب ابوالوفاء مبالغه داشت و در اکثر مطالعات خویش بر آنها اعتماد میکرد و قول ابوالوفاء را در اثبات مقاصد خود حجت می آورد و چند کتاب از تألیفات ابوالوفاء نزد وی بودو ابوالوفاء را در استخراج اوتار تصنیفی نیکو و سودمند است. ولادت وی به روز چهارشنبۀ مستهل شهر رمضان سال 328 هجری قمری به شهر بوزجان بود و وفات او به سال 376 روی داد و به سال 348 او به عراق رفت و من تاریخ ولادت وی را در کتاب الفهرست ابی الفرج ابن الندیم یافتم لکن در آنجا تاریخ وفات نبود و بیست سال پس از آن تاریخ وفات ابوالوفاء را در تاریخ شیخ ما ابن الأثیر دیدم و بکتاب ملحق کردم - انتهی. علاوه بر آنچه که ابن خلکان گفته است او راست: شرح کتب ریاضیۀ اقلیدس و نیز شرح کتاب الحدود ارسطیقوس یونانی با تصحیح آن و افزودن براهین از خویش بر آن کتاب و نیز او راست: کتابی مکمّل در هندسه. رجوع به تاریخ الحکماء قفطی چ مارگلیوث ص 64 س 17 و رجوع به تاریخ الحکماء شهرزوری و ابن خلکان ج 2 ص 197 شود. و ابن الندیم در شرح حال او گوید: وی نزد عم خویش معروف به ابی عمرو المغازلی و خال خود موسوم به أبی عبدالله محمد بن عنبسه علوم اعداد و حساب آموخت و ابوعمرو هندسه را از ابی یحیی الماوردی و ابوالعلأبن کرنیب فرا گرفت و به سال 348 هجری قمری به عراق شد. او راست:کتاب ما یحتاج الیه العمال والکتاب من صناعه الحساب. و هو سبعه منازل و کل منزله سبعه ابواب المنزله الأولی فی النسبه. المنزله الثانیه فی الضرب والقسمه المنزله الثالثه فی اعمال المساحات. المنزله الرابعه فی اعمال الخراج. المنزله الخامسه فی اعمال المقاسمات. المنزله السادسه فی الصروف. المنزله السابعه فی معاملات التجار. کتاب تفسیر کتاب الخوارزمی فی الجبر و المقابله، کتاب تفسیر کتاب ذیوفنطس فی الجبر، کتاب تفسیر کتاب ابرخس فی الجبر. و در جای دیگر گوید: شرح این کتاب بعلل براهین هندسیه. کتاب المدخل الی الارثماطیقی مقاله، کتاب فیما ینبغی آن یحفظ قبل کتاب ارثماطیقی، کتاب البراهین علی القضایا التی تستعمل دیوفنطس فی کتابه و علی ما استعمله هو فی التفسیر، کتاب استخراج ضلعالمکعب بمال مال و ما یترکب منهما مقاله. کتاب معرفه الدائره من الفلک مقاله، کتاب الکامل وهوثلاث مقالات: المقاله الاولی فی الامور الّتی ینبغی ان تعلم قبل حرکات الکواکب. المقالهالثانیه فی حرکات الکواکب. المقاله الثالثه فی الامور التّی تعرض لحرکات الکواکب. کتاب زیج الواضح. ثلاث مقالات: الأولی فی الاشیاء التی ینبغی ان تعلم قبل حرکات الکواکب. الثانیه فی حرکات الکواکب. الثالثه فی الاشیاء التی تعرض لحرکات الکواکب. و ترجمه کتاب جرم الشمس و القمر. (ابن الندیم). یا حدّ الشمس والقمر (ابن قفطی) را بدو نسبت کرده اند و نقل و اصلاح مبحث جبر معروف به الحدود ارسطیفس نیز از اواست و معلوم نیست که ترجمه از فارسی است یا از سریانی. و باز ابن الندیم گوید. عم ابوالوفاء ابوسعید راست: کتاب مطالع العلوم للمتعلمین در حدود 600 ورقه. ابوالوفاء در تکمیل حساب مثلثات سهمی بزرگ داردو قاعده مقادیر اربعه که امروز مبنای حل مثلثات کروی است از اوست و نیز شکلی که قدما شکل ظلی مینامند از ابتکارات اوست و رمز و شکل مستخرجۀ او بدین صورت است: در مثلث قائم الزاویۀ کروی بفرض اینکه A زاویۀ قائمه باشد. B1 sin = a bsin sin c1 sin = btagB tag c cos * b cos =a cos و شاید او اول کسی باشد که در مثلثات کروی غیر قائم الزاویه نظریۀ جیب را آورد و نیز حساب جیب زاویۀ 30 درجه از اوست و طریق عمل او در هندسه که تا حدی بر طرق هندی است اهمیت بسیار دارد و بعض متأخرین گویند او ظل و ظل تمام و قاطع و قاطع تمام را در حساب مثلثات وارد کرده است لکن این ادعا درست نباشد چه احمد بن عبدالله معروف به حبش حاسب پیش از او به انجام این عمل پرداخته است. و ابوالوفاء از شهود رصد ابوسهل ویجن بن رستم گوهی بود. و رجوع به آثارالباقیه چ زاخائو ص 25 س 16 شود
