چاه یا نقبی که مقنی پیش از کندن قنات در محلی که گمان آب میبرد حفر میکند، کنایه از گمان، حدس گمانه بردن: کنایه از گمان بردن، ظن بردن، تصور کردن گمانه زدن: کندن نقب یا چاه برای پی بردن به آب گمانه کردن: کنایه از گمان کردن، پنداشتن
چاه اولی را گویند که چاه کنان بجهت دانستن اینکه زمین آب دارد و آب آن چه مقدار دور است میکنند. (برهان) (جهانگیری) (آنندراج). نخستین چاه کاریز که به جهت دانستن آب که چه مقدار است و چه مقدار دور است میکنند و به عربی حفیر گویند. (فرهنگ رشیدی) : چنانکه چشمه پدید آورد گمانه ز سنگ دل تو از کف تو کان زر پدید آرد. دقیقی. فلک گر عطای تو کردی بجز فیض دریا نبودی گمانه. سیف اسفرنگ (از جهانگیری). ای بس که دلم در طلب چشمۀ نوشَت در بادیۀ فکر فروبرد گمانه. ابن یمین (دیوان چ باستانی راد ص 288). - گمانه زدن، کندن چاه تا پیدا آید که زمین آب ده است یا نه. (یادداشت مؤلف). - گمانه کردن، چاه کندن: غور ایام را نیابد چرخ گر جز از رای تو گمانه کند. مسعودسعد (دیوان چ رشیدیاسمی ص 538). ، وزن کردن و اندازه گرفتن: حلم ترا گمانه همی کرد ناگهان بگسست هر دو پلۀ میزان روزگار. انوری (دیوان چ نفیسی ص 150). ، کاریزکن. (صحاح الفرس). چاهجوی و چاه کن. (برهان) گمان. (برهان) (آنندراج) (جهانگیری) (فرهنگ رشیدی) : تو دل را بجز شادمانه مدار روان را به بد در گمانه مدار. فردوسی. فرزانه تر از تو نبود هرگز مردم آزاده تر از تو نبرد خلق گمانه. خسروی. گمان کسی را وفا ناید از وی حکیمان بسی کرده اند این گمانه. ناصرخسرو. - گمانه بردن، خیال کردن. تصور کردن: نباید که فردا گمانه بری که من بودم آگه ازاین داوری. فردوسی مسبار. آلتی که با آن عمق را تعیین میکنند. (فرهنگستان)
