معنی دیوچه

دیوچه

دیوچه

مُرَکَّب اَز: دیو + چه، پَسوَندِ تَصغیر، مصغر دیو. دیوک. دیو خرد. دیو کوچک، کرمکی باشد که اندر پشم افتد. (صحاح الفرس). و آن در ابتدا تخمی است که شب پرۀ خردی ریزد بر روی جامۀ پشمین و آن تخم کرمی پرزدار است و خرد و گرد است و سپس پر برآرد و بپرد. (یادداشت مؤلف). کرم گونه ای بود که در پشمینه ها افتد و بزیان برد. (لغت فرس اسدی). دیوک. بید. پت. (از برهان). کرمی است که از زمین برآید و هرچه بر زمین افتد بخورد و ضایع سازد و بیشتر چیزهای پشمینه را تباه نماید و آن را دیوک نیز گویند و بتازی ارضه خوانند. (از جهانگیری). خوره. فرهنگهایی چون جهانگیری و برهان و غیاث اللغات به این کلمه معنی کرمی که از زمین نمناک برآید داده اند که جامۀ پشمینه و مویینه و هرچه بر زمین افتد و اکثر چوب و دیگر اشیاء را بخورد و تباه سازد اما در حقیقت میان بید یا پت که حیوانی خورنده و تباه کننده پشمینه ها و موریانه با چوبخوار یا اورنگ که کرمی تباه کننده کاغذ و چوب و غیره است خلط کرده اند و توان گفت که دیوچه لغتی است برای هر دو معنی. رجوع به غیاث و برهان و جهانگیری شود. (یادداشت لغتنامه) :
دل بپرداز زمانی و منه پشت بدو
که پدیدار شدت دیوچه اندر نمدا.
منجیک.
و دیوچه را که جامۀ مویی را تباه کند بگیرند و نوشادر و سنب خر سوخته هر سه به سرکه بسایند وطلی کنند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی).
گر فرشته است چو پروانه به آتش یازد
هرکه امروز نه چون دیوچه در مویش جاست.
کمال اسماعیل.
من ز شوقش در تموزم، لاجرم چون دیوچه
می فتد در پوستینم زین سپس بدگوی من.
شرف شفروه.
ملک و دین را سری که بی خرد است
راست چون حال دیوچه و نمد است.
سنایی.
، زلو و آن کرمی باشد سیاهرنگ چون بر اعضا بچسبانند خون فاسدرا بمکد. (برهان) (ناظم الاطباء). کرمی است سیاه رنگ دراز که استخوان ندارد چون بر عضوی چسبانند خون فاسد را بمکد و آن را شلوک و زلو نیز خوانند. (جهانگیری). زلو باشد. (لغت فرس اسدی) (اوبهی). جلو. زالو. زلوک. علق. مکل. (یادداشت مؤلف). کرمی است آبی دراز وسیاه که بهندی آن را جونگ گویند. (غیاث). شلک. شلکا. زرو: اندر دیوچه که بحلق آویزد آن را بتازی العلق گویند. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). علاج... نخست استفراغ باید کردن بحب قوقایا و ایارج فیقرا پس رگ گوشه چشم زدن و دیوچه بر صدغ افکندن. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). علاج (بادشنام) نخست رگ باید زد و حجامت کردن ودیوچه برافکندن. (ذخیرۀ خوارزمشاهی).
تا دیوچه افکند هوا بر زنخ سیب
مهتاب بگلگونه بیالودش رخسار.
مجلدی.
همه چون دیوباد خاک انداز
بلکه چون دیوچه سیاه و دراز.
نظامی.
تا شود ایمن ز دزد و از شپش
دیو را با دیوچه زوتر بکش.
مولوی.
سگ نه ای بر استخوان چون عاشقی
دیوچه وار از چه برخون عاشقی.
مولوی.
در دیودلان توان نباشد
در دیوچه استخوان نباشد.
امیرخسرو.
، شپشه که در گندم افتد. (یادداشت دهخدا). کرمکی بود که در غله افتد سیاه و غله را تباه کند سرش پرموی. (نسخۀ فرهنگ اسدی) ، گیاهی است که آن را زردک خوانند. (برهان) (ناظم الاطباء) (از صیدنۀ ابوریحان بیرونی) ، چوبی که بدان اندام خارند. (برهان). چوب اندام خارک هندیش چوگر. (شرفنامۀ منیری)