- گاهین
بیخ نیشکر، (آنندراج)
معنی گاهین - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
پرنده ای شکاری از خانوادۀ باز، با منقار کوتاه، دم بلند، چنگال های قوی، زبانۀ ترازو، میله یا آلتی که دو کفۀ ترازو را به آن آویزان می کنند
دهی از دهستان طارم پایین است که در بخش سیران شهرستان زنجان واقع است و 1007 تن سکنه دارد، (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 2)
منسوب به گاه بمعنی تخت و سریر، لایق تخت و سریر:
زمین هفت کشور بشاهی تراست
سپاهی و گاهی و راهی تراست،
فردوسی،
نه چاهی را بگه دارد نه گاهی را بچه دارد
ز عفوش بهره ورتر هر که او افزون گنه دارد،
فرخی
زمین هفت کشور بشاهی تراست
سپاهی و گاهی و راهی تراست،
فردوسی،
نه چاهی را بگه دارد نه گاهی را بچه دارد
ز عفوش بهره ورتر هر که او افزون گنه دارد،
فرخی
زمانی، وقتی، در بعض ازمنه، پس از مدتی طویل بعض وقتها، احیاناً:
شبان تاری بیدار چاکر از غم عشق
گهی بگرید و گاهی بریش برفوزد،
طیّان،
گاهی چو گوسفندان در غول جای من
گاهی چو غول گردبیابان دوان دوان،
ابوشکور،
به آب اندرافکند شاه دلیر
سرش گه زبر بود و گاهی بزیر،
فردوسی،
خورش گور و پوشش هم از چرم گور
گیا خورد گاهی و گاه آب شور،
فردوسی،
در بستر بد یار و من از دوستی او
گاهی بسرین تاختم و گاه بپائین،
؟ (فرهنگ اسدی چ اقبال ص 379 و نسخۀ نخجوانی)،
- امثال:
گاهی با خدا گاهی با رسول گاهی به ادا گاهی به اصول، (امثال و حکم دهخدا)،
مادر دزد گاهی سینه میخورد گاهی سینه میزند، (امثال و حکم دهخدا)،
، باری، کرتی، نوبتی، هیچگاه، هیچوقت، هرگز (در جملۀ منفی)، فی المثل: لاافعله ما ارزمت ام حائل ٌ، یعنی تا وقتی که ناله کند مادر بچه نوزاده یعنی گاهی، (منتهی الارب)، انک لن تفلح العالم و لاقابل و لاقاب و لاقباقب ... یعنی تو گاهی رهایی نیابی، (منتهی الارب)، یبس (محرکه)، خشک اصلی که گاهی تر نگردیده باشد، (منتهی الارب)، قرین، دیو که با مردم باشد و گاهی جدا نشود، (منتهی الارب)
شبان تاری بیدار چاکر از غم عشق
گهی بگرید و گاهی بریش برفوزد،
طیّان،
گاهی چو گوسفندان در غول جای من
گاهی چو غول گردبیابان دوان دوان،
ابوشکور،
به آب اندرافکند شاه دلیر
سرش گه زبر بود و گاهی بزیر،
فردوسی،
خورش گور و پوشش هم از چرم گور
گیا خورد گاهی و گاه آب شور،
فردوسی،
در بستر بد یار و من از دوستی او
گاهی بسرین تاختم و گاه بپائین،
؟ (فرهنگ اسدی چ اقبال ص 379 و نسخۀ نخجوانی)،
- امثال:
گاهی با خدا گاهی با رسول گاهی به ادا گاهی به اصول، (امثال و حکم دهخدا)،
مادر دزد گاهی سینه میخورد گاهی سینه میزند، (امثال و حکم دهخدا)،
، باری، کرتی، نوبتی، هیچگاه، هیچوقت، هرگز (در جملۀ منفی)، فی المثل: لاافعله ما ارزمت ام حائل ٌ، یعنی تا وقتی که ناله کند مادر بچه نوزاده یعنی گاهی، (منتهی الارب)، انک لن تفلح العالم و لاقابل و لاقاب و لاقباقب ... یعنی تو گاهی رهایی نیابی، (منتهی الارب)، یبس (محرکه)، خشک اصلی که گاهی تر نگردیده باشد، (منتهی الارب)، قرین، دیو که با مردم باشد و گاهی جدا نشود، (منتهی الارب)
خندق، (آنندراج) (ناظم الاطباء)، آبراهه، (آنندراج)، مجرا، (ناظم الاطباء)، گودال، (ناظم الاطباء) (فرهنگ شعوری)
مرکّب از: ’گاه’ به اضافۀ ’آن’ مزید زمان، گاه، هنگام، وقت، و همواره در ترکیب آید: دیرگاهان، گرمگاهان، شامگاهان، جاشت گاهان:
صبحگاهان سر خونین جگر بگشائید
ژالۀ صبحدم از نرگس تر بگشائید،
خاقانی،
سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه،
حافظ
صبحگاهان سر خونین جگر بگشائید
ژالۀ صبحدم از نرگس تر بگشائید،
خاقانی،
سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه،
حافظ
(گُ)
لغت نامه دهخدا
دهی است از دهستان عباسی بخش بستان آباد شهرستان تبریز واقع در 23هزارگزی جنوب خاوری بستان آباد و 1500گزی راه شوسۀ میانه به تبریز. هوای آن سرد و دارای 470 تن سکنه است. آب آنجا از چشمه تأمین میشود. محصول آن غلات و شغل اهالی زراعت و گله داری و راه آن ارابه رو است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4)
(هََ)
لغت نامه دهخدا
تثنیۀ ماه یعنی ماه بصره (دینور) و ماه کوفه (نهاوند). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : آن را ماه الکوفه خواندندی و این را ماه البصره و چون هر دو را نام برند گویند ماهین. (ترجمه بلعمی). چون سپاه مسلمانان ماهین و همدان بگشادند یزدجرد از ری به خراسان شد. (ترجمه بلعمی). نخست کسانی که پرده بر درگاه آویختند اهل اصفهان بوده اند، دیگر اهل ماهین پس ری پس سیستان پس بغداد پس آذربایگان. (ترجمه محاسن اصفهان). به خفیه از کوفه بدر آمد و آمد تا به ماهین و به ماه البصره چند روزی مقام کرد. (تاریخ قم ص 246). ملک کیخسرو چون به کوه اندس و ماهین رسید دیه قردین بنا نهاد. (تاریخ قم ص 81). و رجوع به ماه و ماه الکوفه و ماه البصره شود
بنا بروایت تاریخ الخلفاء مادر یزید ناقص و ابراهیم فرزندان ولیدبن عبدالملک است و در جای دیگر نام مادراین دو کس را شاهفرید نوشته است، (از تاریخ الخلفاءص 17، 168، 189)، رجوع به شاهفرند و شاهفرید شود
این کلمه را بعنوان نام بکار برده اند چنانکه بیست و دو تن از سران و ناموران ایرانی و ارمنی و ترک و تازی که شاهین نام داشتند در نام نامۀ ایرانی یاد شده اند، (فرهنگ ایران باستان ص 296 و بعد)
این کلمه را بعنوان نام بکار برده اند چنانکه بیست و دو تن از سران و ناموران ایرانی و ارمنی و ترک و تازی که شاهین نام داشتند در نام نامۀ ایرانی یاد شده اند، (فرهنگ ایران باستان ص 296 و بعد)
جرجس شاهین دمشقی، سریانی و رئیس اسقفان حمص و حماه و توابع آن بود در سال 1285 هجری قمری بدنیا آمد و در 1321 هجری قمری درگذشت، از اوست: خلاصه الاّثارفی تاریخ الامصار، (از معجم المؤلفین ج 3 ص 119)
دهی از دهستان رستاق بخش خمین شهرستان کلات، دارای 50تن سکنه، آب آن از قنات، محصول آن غلات، چغندرقند، پنبه و انگور است، (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1)
پرنده ای باشد شکاری و زننده از جنس سیاه چشم، (برهان قاطع)، پرنده ای است که بدان شکار کنند، (شرفنامۀ منیری)، یکی از مرغان شکاری بسیار جسور و باشهامت است و با وجود آنکه از قوش کوچکتر است بعلت جسارتی که دارد گاهی بعقاب و قوش حمله میکند، این پرندۀ هوشیار و چالاک در همه جا دیده میشود، بویژه در سرزمینهای بیشه زار و کوهستانی ناگزیر ایران هم نشیمنگاه این مرغ بوده و هست و دیرگاهی است توجه ایرانیان به این هوانورد گستاخ کشیده شده است و پرش آن را بفال نیک میگرفتند، این مرغ دوبار بنام ’سئن’ در اوستا یاد گردیده است و اوستاشناسان اروپایی آن را بمعنی عقاب برگردانده اند از اینکه سئن همان شاهین (عقاب) است مورد شک نیست، و صفت شاهین از واژۀ شاه درآمده و این پرنده بمناسبت شکوه و توانایی و تقدس خود شاه مرغان خوانده شده است، (فرهنگ ایران باستان ص 396 ببعد)، در کلیۀ فرهنگها عقاب در فارسی ’آله’ نامیده میشود و در بسیاری از لهجه های کنونی ایران نیز چنین آمده است و در لهجه ای بهیأت شائین بجای مانده، (حاشیۀ برهان چ معین)، در وجه تسمیۀ این پرنده بشاهین گویند چون در سیری و گرسنگی نهایت اعتدال را نگاه دارد بشاهین ترازو در اعتدال تشبیه شده است، درباره بهترین نوع این پرنده گفته اند که: باید سرخ رنگ، عظیم الجثه، با چشمهای درشت و تیزبین، گردن بلند، موی بر روی پیشانی افشانده و درشت منقار و سینه فراخ با رانهای فربه و گوش و پاهای کوتاه و پنجۀ باز با بالهای بلند و دم کوتاه پرپشت باشد و بعضی گویند که رنگ اصلی این پرنده سیاه بوده است لذا سیاهرنگ آن بهتر باشد، گویند اول کسی که این پرنده را بدست آورد قسطنطین قیصر رم بود چون سرعت و بلندپروازی و شکار پرنده را بدید او راخوش آمد و دستور داد او را شکار کنند و در شکارها شاهین را بر روی دست خود نگاه میداشت، مؤلف ’المصایدو المطارد’ گوید: رسم و عادت پادشاهان روم بر آن بود که هنگام حرکت شاهینها بر فراز سر آنان پرواز میکردند و هر آنجا که شاه فرود می آمد آنها نیز فرود می آمدند و یکی از علایم عظمت و بزرگی در نزد سلاطین عرب بود که هنگام حرکت موکب شاهینها را بر فراز خود بپروازدر می آوردند، (از صبح الاعشی ج 2 ص 58) :
هزار کبک ندارد دل یکی شاهین
هزار بنده ندارد دل خداوندی،
شهید بلخی،
سگ و یوز در پیش شاهین و باز
همی راند بر دشت روز دراز،
فردوسی،
نشستنگه و مجلس و می گسار
همان باز و شاهین و یوز و شکار،
فردوسی،
ز شاهین و از بازو پران عقاب
ز شیر و پلنگ و نهنگ اندر آب،
فردوسی،
کف یوز پر مغز آهو بره
همه چنگ شاهین دل گودره،
عنصری،
دم عقرب بتابید از سر کوه
چنان چون چشم شاهین ازنشیمن،
منوچهری،
بگاه ربودن چو شاهین و بازی،
ابوالطیب مصعبی (از تاریخ بیهقی چ ادیب ص 384)،
تفکر کن در این معنی تو در شاهین و مرغابی
گریزان است این از آن و آن بر این ظفر دارد،
ناصرخسرو،
تو بر بالای علم آنگه رسی باز
که بر شاهین همت نشکنی پر،
ناصرخسرو،
ای که من بازم و تو فرفوزی
من چو شاهینم و تو مرغابی،
معزی،
ور سوی کبوتر نگرد سخت مبندش
شاهین بغایت نگرد سوی کبوتر،
معزی،
بسخا صید کند کف جوادش دل خلق
ز سخا کس بجز او باشه و شاهین نکند،
سوزنی،
پاس او دست گر دراز کند
دست یابد تذرو بر شاهین،
انوری (از سروری)،
شبروی کرده کلنگ آسا بروز
همچو شاهین کامران خواهد نمود،
خاقانی،
چو شاهین باز ماند از پریدن
ز گنجشکش لگد باید چشیدن،
نظامی،
کجا گشت شاهین او صیدگیر
ز شاهین گردون برآرد نفیر،
نظامی،
فرود آمد یکی شاهین بشبگیر
تذرو نازنین را کرد نخجیر،
نظامی،
سوی شاهین بحری بازگشتی
که وحشی تر شود شاهین دشتی،
نظامی،
زآهنین چنگال شاهین غمت
رخنه رخنه ست اندرون من چو دام،
سعدی،
خود رابزیر چنگل شاهین عشق تو
عنقای صبر من پر و بالی نیافته،
سعدی،
بسی نماند که در عهد رای و رایت او
به یک مقام نشینند صعوه و شاهین،
سعدی،
شهپر زاغ و زغن زیبای قید و صید نیست
این کرامت همره شهباز و شاهین کرده اند،
حافظ،
- شاهین بحری، نوعی از مرغان شکاری آبی است:
چو شاهین بحری درآمد بکار
دهد ماهیان را ز مرغان شکار،
نظامی (گنجینۀ گنجوی)،
- شاهین زرین، علامت و نشانی بود علم ایران را، در سر لشکریان در روزگار هخامنشیان شاهین شهپر گشوده در سر نیزۀ بلندی برافراشته بهمه نمودار بود، پس از سپری شدن شاهنشاهی و دست یافتن اسکندر در پایان سدۀ چهارم پیش از میلاد به ایران عقاب (شاهین) نشان اقتدار ایرانیان رفته رفته در اروپا رواج یافت و در بسیاری از کشورها چون روسیه، آلمان، اتریش، لهستان و غیره عقاب نقش علم آن سرزمینها گردید و برخی از آنها هنوز برقرار است، و اسکندر آن را نقش سکۀ پادشاهی خود قرار داد نشان شاهین (عقاب) پس از سیصد سال پایداری در مصر با اکتاویوس به روم رفت و علامت اقتدار آن امپراتور گردید، (فرهنگ ایران باستان ص 296 و بعد)، چوب ترازو، (برهان قاطع)، دستۀ ترازو، (شرفنامۀ منیری)، چوب ترازو، (فرهنگ جهانگیری)، آنچه از چوب یا آهن سازند و برهر سر آن یک کفۀ ترازو آویزند، (فرهنگ سروری) (آنندراج) :
ز بس برسختن زرش بجای مردمان هزمان
ز ناره بگسلد کپان ز شاهین بگسلد پله،
دقیقی،
عطای او از آن بگذشت کانرا
توان سختن بشاهین و بطیار،
فرخی (دیوان ص 244)،
ترازو را همه رشته گسسته
دو پله مانده و شاهین شکسته،
(ویس و رامین)،
چون من سخن بشاهین برسنجم
آفاق و انفسند موازینم،
ناصرخسرو،
شاهین ترازو شد گوئی دل مخدومت
یکسو غم مرغابی یکسو هوس شاهین،
سوزنی،
داری دو کف دو کفۀ شاهین مکرمت
بخشندگان سیم جلال و زر عیار،
سوزنی،
هم ترازوی چرخ را بشکست
باز حلم توپلۀ شاهین،
؟ (از شرفنامۀ منیری)،
بپرواز دولت دو شاهین بکار
یکی در خزینه یکی در شکار،
نظامی (گنجینۀ گنجوی)،
بشکند امتداد انعامش
بموازین قسط پر شاهین،
انوری (از سروری)،
گر روز سخا وزن کنند آنچه تو بخشی
سیاره و افلاک سزدکفۀ شاهین،
؟ (از صحاح الفرس)،
، زبانۀ ترازو، (برهان قاطع) (ناظم الاطباء)، بمعنی تکیه گاه هم بنظر آمده است، (برهان قاطع) (ناظم الاطباء)،
در اصطلاح منجمان سه ستاره است در امتداد خط مستقیم در صورت عقاب و آن را میزان نیزنامند، (یادداشت مؤلف)، چند ستاره در یک رده در صورت نسر طایر، (مقدمۀ التفهیم بیرونی ص قسج) :
مه شوال از روز نخستین
قران افتاده اندر برج شاهین،
ناصرخسرو
هزار کبک ندارد دل یکی شاهین
هزار بنده ندارد دل خداوندی،
شهید بلخی،
سگ و یوز در پیش شاهین و باز
همی راند بر دشت روز دراز،
فردوسی،
نشستنگه و مجلس و می گسار
همان باز و شاهین و یوز و شکار،
فردوسی،
ز شاهین و از بازو پران عقاب
ز شیر و پلنگ و نهنگ اندر آب،
فردوسی،
کف یوز پر مغز آهو بره
همه چنگ شاهین دل گودره،
عنصری،
دم عقرب بتابید از سر کوه
چنان چون چشم شاهین ازنشیمن،
منوچهری،
بگاه ربودن چو شاهین و بازی،
ابوالطیب مصعبی (از تاریخ بیهقی چ ادیب ص 384)،
تفکر کن در این معنی تو در شاهین و مرغابی
گریزان است این از آن و آن بر این ظفر دارد،
ناصرخسرو،
تو بر بالای علم آنگه رسی باز
که بر شاهین همت نشکنی پر،
ناصرخسرو،
ای که من بازم و تو فرفوزی
من چو شاهینم و تو مرغابی،
معزی،
ور سوی کبوتر نگرد سخت مبندش
شاهین بغایت نگرد سوی کبوتر،
معزی،
بسخا صید کند کف جوادش دل خلق
ز سخا کس بجز او باشه و شاهین نکند،
سوزنی،
پاس او دست گر دراز کند
دست یابد تذرو بر شاهین،
انوری (از سروری)،
شبروی کرده کلنگ آسا بروز
همچو شاهین کامران خواهد نمود،
خاقانی،
چو شاهین باز ماند از پریدن
ز گنجشکش لگد باید چشیدن،
نظامی،
کجا گشت شاهین او صیدگیر
ز شاهین گردون برآرد نفیر،
نظامی،
فرود آمد یکی شاهین بشبگیر
تذرو نازنین را کرد نخجیر،
نظامی،
سوی شاهین بحری بازگشتی
که وحشی تر شود شاهین دشتی،
نظامی،
زآهنین چنگال شاهین غمت
رخنه رخنه ست اندرون من چو دام،
سعدی،
خود رابزیر چنگل شاهین عشق تو
عنقای صبر من پر و بالی نیافته،
سعدی،
بسی نماند که در عهد رای و رایت او
به یک مقام نشینند صعوه و شاهین،
سعدی،
شهپر زاغ و زغن زیبای قید و صید نیست
این کرامت همره شهباز و شاهین کرده اند،
حافظ،
- شاهین بحری، نوعی از مرغان شکاری آبی است:
چو شاهین بحری درآمد بکار
دهد ماهیان را ز مرغان شکار،
نظامی (گنجینۀ گنجوی)،
- شاهین زرین، علامت و نشانی بود علم ایران را، در سر لشکریان در روزگار هخامنشیان شاهین شهپر گشوده در سر نیزۀ بلندی برافراشته بهمه نمودار بود، پس از سپری شدن شاهنشاهی و دست یافتن اسکندر در پایان سدۀ چهارم پیش از میلاد به ایران عقاب (شاهین) نشان اقتدار ایرانیان رفته رفته در اروپا رواج یافت و در بسیاری از کشورها چون روسیه، آلمان، اتریش، لهستان و غیره عقاب نقش علم آن سرزمینها گردید و برخی از آنها هنوز برقرار است، و اسکندر آن را نقش سکۀ پادشاهی خود قرار داد نشان شاهین (عقاب) پس از سیصد سال پایداری در مصر با اکتاویوس به روم رفت و علامت اقتدار آن امپراتور گردید، (فرهنگ ایران باستان ص 296 و بعد)، چوب ترازو، (برهان قاطع)، دستۀ ترازو، (شرفنامۀ منیری)، چوب ترازو، (فرهنگ جهانگیری)، آنچه از چوب یا آهن سازند و برهر سر آن یک کفۀ ترازو آویزند، (فرهنگ سروری) (آنندراج) :
ز بس برسختن زرش بجای مردمان هزمان
ز ناره بگسلد کپان ز شاهین بگسلد پله،
دقیقی،
عطای او از آن بگذشت کانرا
توان سختن بشاهین و بطیار،
فرخی (دیوان ص 244)،
ترازو را همه رشته گسسته
دو پله مانده و شاهین شکسته،
(ویس و رامین)،
چون من سخن بشاهین برسنجم
آفاق و انفسند موازینم،
ناصرخسرو،
شاهین ترازو شد گوئی دل مخدومت
یکسو غم مرغابی یکسو هوس شاهین،
سوزنی،
داری دو کف دو کفۀ شاهین مکرمت
بخشندگان سیم جلال و زر عیار،
سوزنی،
هم ترازوی چرخ را بشکست
باز حلم توپلۀ شاهین،
؟ (از شرفنامۀ منیری)،
بپرواز دولت دو شاهین بکار
یکی در خزینه یکی در شکار،
نظامی (گنجینۀ گنجوی)،
بشکند امتداد انعامش
بموازین قسط پر شاهین،
انوری (از سروری)،
گر روز سخا وزن کنند آنچه تو بخشی
سیاره و افلاک سزدکفۀ شاهین،
؟ (از صحاح الفرس)،
، زبانۀ ترازو، (برهان قاطع) (ناظم الاطباء)، بمعنی تکیه گاه هم بنظر آمده است، (برهان قاطع) (ناظم الاطباء)،
در اصطلاح منجمان سه ستاره است در امتداد خط مستقیم در صورت عقاب و آن را میزان نیزنامند، (یادداشت مؤلف)، چند ستاره در یک رده در صورت نسر طایر، (مقدمۀ التفهیم بیرونی ص قسج) :
مه شوال از روز نخستین
قران افتاده اندر برج شاهین،
ناصرخسرو
خرمائی که پیوسته بر آن غوره و خوشه های نیم رسیده و رسیده باشد، (منتهی الارب)
شاهباز، عقاب، لاچین، زبانه، میله
دیدن شاهین در خواب، دلیل که از پادشاه ظالم بزرگی یابد. اگر بیند که شاهین مطیع او بود، دلیل که فرزندی آورد. محمد بن سیرین
دیدن شاهین درخواب بر چهار وجه است. اول: قدر و منزلت. دوم: فرمانروائی. سوم: مال و نعمت. چهارم: فرزند.
دیدن شاهین درخواب، دلیل بر مردی بسیار دانا بود.
دیدن شاهین درخواب بر چهار وجه است. اول: قدر و منزلت. دوم: فرمانروائی. سوم: مال و نعمت. چهارم: فرزند.
دیدن شاهین درخواب، دلیل بر مردی بسیار دانا بود.
گاوآهن