معنی ماهتابی در لغت نامه دهخدا

شبی ماهتابی، لیله قمراء، شبی مهتابی، مهتاب شب، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)، چیزی که مهتاب بدو رسیده باشد مثل آفتابی، (آنندراج)، مهتابی، عمارتی بلند مسطح بی سقف، خواه از گچ و سنگ و خشت و خواه از خاک که پیش ایوان یا در میان صحن و سرای و باغ سازندبرای نشستن و گویا سیر مهتاب از آن منظور است، (آنندراج)، جای هموار و برابر و محصور در پشت بام که شبهای تابستان در آن نشینند، (ناظم الاطباء) :، سنگی به مثال ماهتابی، اورنگ فلک به کامیابی،، محسن تأثیر (از آنندراج)،، - تخت ماهتابی، همان ماهتابی است، (از آنندراج)،،، ایوان پیوسته به اطاق یا اطاقها، مهتابی، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)، سطحی مسطح و عریض و متصل به اطاق که درآن نشینند، (فرهنگ فارسی معین)، ایوان جلو بالاخانه، (ناظم الاطباء)، نوعی آتشبازی متعارف هندوستان، (آنندراج)، نوعی از آتشبازی، (ناظم الاطباء)، رنگی است سفید متمایل به زردی مثل سنگ مهتاب و در مصطلحات الشعرا رنگ شکسته، (آنندراج)، رنگ کبود روشن، (ناظم الاطباء)

معنی ماهتابی در فرهنگ لغت هوشیار

ساختمانی از گچ و سنگ و خشت یا خاک که پیش ایوان یا در میان صحن سرای و باغ سازند برای نشستن، سطحی مسطح و عریض متصل باطاق که در آن نشینند

معنی ماهتابی - جستجوی لغت در جدول جو

ماهتابی

لغت نامه دهخدا

ماهتابی

فرهنگ لغت هوشیار

ماهتاب

(دخترانه)

مهتاب

فرهنگ نامهای ایرانی

ماهیتابه

ظرف فلزی پهن، لبه دار و کم عمق که در آن ماهی یا چیز دیگر سرخ می کنند

فرهنگ فارسی عمید

ماهتاب

مهتاب، تابش ماه، روشنایی ماه، مهشید

فرهنگ فارسی عمید

مهتابی

روشن (از نور ماه)، نوعی لامپ استوانه ای، لامپ فلورسنت، ایوان جلو عمارت

فرهنگ فارسی عمید

ماهیابه

مهیاوه، خوراکی که از ماهی تهیه می شود، مهیوه

فرهنگ فارسی عمید

ماهتاب

پرتو ماه راگویند، (برهان) (از غیاث)، به قلب اضافت، پرتو ماه، مهتاب، گرد، نسخه، پنبه، چادر، یاسمن، پرنیان، صندل، شیر از تشبیهات اوست و با لقظ افتادن و ریختن مستعمل، (از آنندراج)، نور ماه، فروغ ماه، شعاع قمر، فخت، قمراء، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
چون شب آید برود خورشیداز محضر ما
ماهتاب آید و در خسبد در بستر ما،
منوچهری،
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را،
خیام،
وانچه دیگر کسان ترا گویند
ماهتاب است و قصۀ بیرم،
مسعودسعد،
ز پرنیان عذار چو آفتاب تو، ماه
همان کشید که توزی زماهتاب کشید،
شرف الدین شفروه،
کمال ذات شریفش زشرح مستغنی است
به ماهتاب چه حاجت شب تجلی را،
ظهیر فاریابی،
نقب زدم برلبت روی تو رسوام کردم
کافت نقاب هست صبحدم و ماهتاب،
خاقانی،
خاطرم را که کرم شب تاب است
خادم ماهتاب دیدستند،
خاقانی،
خواهم که مست باشی در ماهتاب خفته
من بر رخت فشانم از چشم خود گلابی،
عطار،
ماهتابی بود بس عالم فروز
شب شده از پرتو آن همچو روز،
عطار،
شمعی به میان ما برافروز
یا شمع مکن که ماهتاب است،
سعدی (کلیات چ مصفا ص 364)،
در خواب اگر ببینی ای مدعی شب ما
زود آن قصب که داری بر ماهتاب افتد،
اوحدی،
دریای چرخ نیل نگر در تلاطم است
هر سو فکنده است کف از جوش ماهتاب،
فتوت (از آنندراج)،
- ماهتاب به گز پیمودن، کنایه از کار محال کردن و حرکت لغو و بی فایده، (غیاث) (آنندراج)، نظیر: آب به غربال پیمودن:
در قیاس کمال اوست چنان
که به گز ماهتاب پیمایی،
امیدی،
و رجوع به ترکیب بعد شود،
- ماهتاب پیمودن، ماهتاب به گز پیمودن، رجوع به ترکیب قبل شود:
در میان این همه سختی و تب
باد پیمایم همه یا ماهتاب،
عطار،
از غیرت روی همچو خورشید تو، ماه
دیری است که ماهتاب می پیماید،
عطار،
- ماهتاب و کتان، گویند ماه کتان را بسوزد و شعرا این تعبیر را بسیار به کار برند، (امثال و حکم ج 3 ص 1394)،
- امثال:
ماهتاب نرخ کرباس یا (ماست) را میشکند، یعنی چیزی خوب که بازار بدی را کاسد کند ولی تناسب کرباس یا ماست را با مهتاب ندانستم، (امثال و حکم ج 3 ص 1394)،
، ماه را نیز گفته اند همچو آفتاب، (برهان)، ماه، (غیاث)، بمعنی ماه مجاز است، (آنندراج)، قمر و ماه، (ناظم الاطباء) : بپرسیدش تا خدای تبارک و تعالی این آفتاب و ماهتاب و این ستارگان را از چه چیز آفریده است و عاقبت کجا باز بردشان و چون فرو روند مستقر ایشان کجا بود و چگونه باز برآیند، (ترجمه طبری بلعمی)، و این جهان تاریک آفریده بود، اگرآفتاب و ماهتاب را نیافریدی هیچ روشنایی نبودی، (ترجمه طبری بلعمی)، چنانکه توانی اندیشیدن آفتابهای بسیار و ماهتابهای بسیار، (دانشنامه)، اجتماع، گرد آمدن آفتاب و ماهتاب بود به آخر ماه، (التفهیم)،
چل گز سرشک خون ز برخاک برگذشت
لابل چهل قدم زبر ماهتاب شد،
خاقانی،
آسمانی بس بلند و با ضیا
آفتاب و ماهتاب و صد سها،
مولوی،
گر کند کرباس پانصد گز شتاب
ساحرانه او ز نور ماهتاب،
مولوی،
بر مثال نور ماهتاب که به ظهور او بعضی از اجزای ظلمت منتفی می شود و اکثر همچنان باقی ماند، (مصباح الهدایه چ همایی ص 21)،
ز ماه خانگی آن را که دیده روشن نیست
جلای دیده ز گلگشت ماهتاب خوش است،
صائب (از آنندراج)،
، روی معشوق، نوعی از آتش بازی، دم زدگی حیوان زنده چنانکه گویند ماهتاب افگند، یعنی دم زد و نفس کشید، (ناظم الاطباء)

پرتو ماه راگویند، (برهان) (از غیاث)، به قلب اضافت، پرتو ماه، مهتاب، گرد، نسخه، پنبه، چادر، یاسمن، پرنیان، صندل، شیر از تشبیهات اوست و با لقظ افتادن و ریختن مستعمل، (از آنندراج)، نور ماه، فروغ ماه، شعاع قمر، فَخت، قمراء، (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
چون شب آید برود خورشیداز محضر ما
ماهتاب آید و در خسبد در بستر ما،
منوچهری،
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را،
خیام،
وانچه دیگر کسان ترا گویند
ماهتاب است و قصۀ بیرم،
مسعودسعد،
ز پرنیان عذار چو آفتاب تو، ماه
همان کشید که توزی زماهتاب کشید،
شرف الدین شفروه،
کمال ذات شریفش زشرح مستغنی است
به ماهتاب چه حاجت شب تجلی را،
ظهیر فاریابی،
نقب زدم برلبت روی تو رسوام کردم
کافت نقاب هست صبحدم و ماهتاب،
خاقانی،
خاطرم را که کرم شب تاب است
خادم ماهتاب دیدستند،
خاقانی،
خواهم که مست باشی در ماهتاب خفته
من بر رخت فشانم از چشم خود گلابی،
عطار،
ماهتابی بود بس عالم فروز
شب شده از پرتو آن همچو روز،
عطار،
شمعی به میان ما برافروز
یا شمع مکن که ماهتاب است،
سعدی (کلیات چ مصفا ص 364)،
در خواب اگر ببینی ای مدعی شب ما
زود آن قصب که داری بر ماهتاب افتد،
اوحدی،
دریای چرخ نیل نگر در تلاطم است
هر سو فکنده است کف از جوش ماهتاب،
فتوت (از آنندراج)،
- ماهتاب به گز پیمودن، کنایه از کار محال کردن و حرکت لغو و بی فایده، (غیاث) (آنندراج)، نظیر: آب به غربال پیمودن:
در قیاس کمال اوست چنان
که به گز ماهتاب پیمایی،
امیدی،
و رجوع به ترکیب بعد شود،
- ماهتاب پیمودن، ماهتاب به گز پیمودن، رجوع به ترکیب قبل شود:
در میان این همه سختی و تب
باد پیمایم همه یا ماهتاب،
عطار،
از غیرت روی همچو خورشید تو، ماه
دیری است که ماهتاب می پیماید،
عطار،
- ماهتاب و کتان، گویند ماه کتان را بسوزد و شعرا این تعبیر را بسیار به کار برند، (امثال و حکم ج 3 ص 1394)،
- امثال:
ماهتاب نرخ کرباس یا (ماست) را میشکند، یعنی چیزی خوب که بازار بدی را کاسد کند ولی تناسب کرباس یا ماست را با مهتاب ندانستم، (امثال و حکم ج 3 ص 1394)،
، ماه را نیز گفته اند همچو آفتاب، (برهان)، ماه، (غیاث)، بمعنی ماه مجاز است، (آنندراج)، قمر و ماه، (ناظم الاطباء) : بپرسیدش تا خدای تبارک و تعالی این آفتاب و ماهتاب و این ستارگان را از چه چیز آفریده است و عاقبت کجا باز بردشان و چون فرو روند مستقر ایشان کجا بود و چگونه باز برآیند، (ترجمه طبری بلعمی)، و این جهان تاریک آفریده بود، اگرآفتاب و ماهتاب را نیافریدی هیچ روشنایی نبودی، (ترجمه طبری بلعمی)، چنانکه توانی اندیشیدن آفتابهای بسیار و ماهتابهای بسیار، (دانشنامه)، اجتماع، گرد آمدن آفتاب و ماهتاب بود به آخر ماه، (التفهیم)،
چل گز سرشک خون ز برخاک برگذشت
لابل چهل قدم زبر ماهتاب شد،
خاقانی،
آسمانی بس بلند و با ضیا
آفتاب و ماهتاب و صد سها،
مولوی،
گر کند کرباس پانصد گز شتاب
ساحرانه او ز نور ماهتاب،
مولوی،
بر مثال نور ماهتاب که به ظهور او بعضی از اجزای ظلمت منتفی می شود و اکثر همچنان باقی ماند، (مصباح الهدایه چ همایی ص 21)،
ز ماه خانگی آن را که دیده روشن نیست
جلای دیده ز گلگشت ماهتاب خوش است،
صائب (از آنندراج)،
، روی معشوق، نوعی از آتش بازی، دم زدگی حیوان زنده چنانکه گویند ماهتاب افگند، یعنی دم زد و نفس کشید، (ناظم الاطباء)

لغت نامه دهخدا

مهتابی

(مَ)

منسوب به تابش و پرتو ماه. (ناظم الاطباء). به رنگ مهتاب. بی رنگ. کم رنگ، چیزی به مهتاب رسیده چنانکه کتان مهتابی یعنی کتان مهتاب رسیده، ای کتان شق گردیده، رنگ شکسته. (غیاث اللغات) (آنندراج). زرد کمرنگ شبیه به مهتاب، عمارتی کوچک که بر لب حوض برای سیر مهتاب سازند. (غیاث اللغات) (آنندراج). ایوان در پیش اتاق یا اتاقها. جایی مسقف بی در در جلوخانه. بالکن. (یادداشت مؤلف) ، نوعی معروف از آتشبازی. (غیاث اللغات) (آنندراج) :
در نظر آید مهتابی آتشبازم
شب که بر یاد رخت آه کشم در مهتاب.
سنجر کاشی (از آنندراج)

لغت نامه دهخدا