- شلمغانی (شَ مَ)
ابوجعفر محمد بن علی معروف به ابن ابی العزاقر از مردم شلمغان از قرای واسط بود و اواز جمله کسانی است که به مخالفت با حسین بن روح و مذهب او پرداخت و خود مذهبی جدید آورد که پیروانش را به نام خود او عزاقریه یا شلمغانیه مینامند. او یکی از کتّاب بغداد و یکی از مؤلفین و علمای شیعۀ امامیه بود و قبل از تأسیس مذهب پیش طایفۀ امامیه مقامی بلند داشت و مؤلفاتش مورد رجوع و استفادۀ امامیه بود، چنانکه حسین بن روح به محض اینکه به مقام ابوجعفر عمری نشست به خانه او رفت و در غیبت خود نیز او را به نیابت خویش منصوب کرد و در این مدت او سفیر و رابط بین مردم و حسین بن روح بود و توقیعات حضرت قائم به توسط حسین بن روح به دست شلمغانی صادر می شد و مردم برای رفع حوائج و حل مهمات خود به او مراجعه می نمودند. تاریخ خروج شلمغانی تقریباً از حدود سال 304- 311 هجری قمری آغاز شده و گویا از ابتدا هم نظر او گرفتن مقام حسین بن روح و ’باب’ قلم دادن خود به جای او بوده و بعداً کار ادعای او بالا گرفته و دعوی نبوت و الوهیت نیز کرده است. شلمغانی به موصل و بغداد رفت ودر آنجا طرفداران و پیروان فراوانی پیدا کرد و مذهب عزاقریه اوج گرفت. از مشاهیر کسانی که بدو گرویدند حسین بن القاسم وزیر مقتدر خلیفه و ابوجعفر بن بسطام وابوعلی بن بسطام از کتاب و بزرگان شیعه بودند. شلمغانی و ابن ابی عون را در سال 322 هجری قمری به امر خلیفه گردن زدند و سپس جسد ایشان را به دار آویختند و نعش آن دو را سوخته و خاکسترشان را به آب دجله دادند. شلمغانی احکام دین خود را در کتابی به نام (الحاسه السادسه) تدوین کرده بود. از تألیفات دیگر اوست: 1- کتاب التکلیف. 2- ماهیه العصمه. 3- المباهله. 4- المعارف. 5- الایضاح. 6- فضایل العمرتین. 7- الانوار. 8- التعلیم. 9- الزهاد و التوحید. 10- الغیبه. (از خاندان نوبختی صص 231- 222). و رجوع به فهرست همین مأخذ، کامل ابن اثیر ج 8 ص 110، فهرست غیبت طوسی، معجم الادبا، نامۀ دانشوران ج 2 ص 747 و مادۀ عزاقریه شود
