- دحروجه (دُ جَ)
گویک گوه گردان. (منتهی الارب). سرگین که جعل گرد کرده باشد. ج، دحاریج. (از مهذب الاسماء) ، گندۀ خمیر. (مهذب الاسماء)
معنی دحروجه - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
بزرگ تر هر صنف و دسته، بزرگ تر و مباشر قریه، سردسته و رئیس پاسبانان و نگهبانان شهر
(جِ)
لغت نامه دهخدا
دهی است از دهستان قره لر بخش میاندوآب شهرستان مراغه، واقع در 55 هزارگزی جنوب باختری راه شوسۀ شاهین دژ به میاندوآب. دره ای. هوای آن معتدل، آب آن از چشمه و محصول آن غلات و توتون و حبوبات و کرچک است، 458 تن سکنه دارد که به زراعت و گله داری اشتغال دارند. از صنایع دستی جاجیم بافی در آن معمول است. راه مالرو دارد. در دو محل به فاصله یک هزار گزبنام ساروجۀ بالا و پائین مشهور، و سکنۀ ساروجۀ پائین 135 تن است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 4)
(دارْ وَ نَ)
لغت نامه دهخدا
دهی از دهستان هنام و بسطام بخش سلسله شهرستان خرم آباد، در 21هزارگزی جنوب خاوری الشتر و 18 هزارگزی خاور شوسه خرم آباد به کرمانشاه واقع و محلی است تپه ماهور. سردسیر. مالاریائی و دارای 90 تن سکنه است. آب آن از چشمه هاو محصول آن غلات، لبنیات، حبوبات و پشم. شغل اهالی زراعت و گله داری است. راه آن مالرو است. ساکنین از طایفه حسنوند هستند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6)
(دُ یَ / یِ)
لغت نامه دهخدا
دورو. هر چیز که دارای دورو باشد. (ناظم الاطباء). پشت ورودار. مقابل یک رو. مقابل یک رویه. دارای دوسو و دارای دوطرف. (یادداشت مؤلف). طاره. (المنجد) :
چیست آن گرد بزرگ اشکم دورویۀ زشت
دره در روی کشیده به شکم دره زنی.
سوزنی.
دورویه نیستیم چو کاغذ به هیچ روی
گردون قلم ز بهر چه بر ما همی کشد.
جمال الدین عبدالرزاق.
از خنجر دورویه سه کشور گرفتنش
وز ناچخ سه پایه دوسلطان شکستنش.
خاقانی.
چون تیغ دورویه بر گشاید
ده ده سر دشمنان رباید.
نظامی.
- کمر دورویه، پشت و رو یکی:
جوزا کمر دورویه بسته
بر تخت دوپیکری نشسته.
نظامی.
چون گل کمر دورویه می بست
رویین در پای و شمع در دست.
نظامی.
، دوتایی و مضاعف. (ناظم الاطباء) ، دو صف. دو قطار. دورده. دورسته. از دو سو. از دو جانب. از دو لشکر. از دو سوی. از دو طرف. (یادداشت مؤلف) :
برآورد شاه از کمینگاه سر
نبد تور را از دورویه گذر.
فردوسی.
دورویه ز لشکر برآمد خروش
زمین آمد از نعل اسبان بجوش.
فردوسی.
گشاده نباید که دارید راه
دورویه پس وپیش آن رزمگاه.
فردوسی.
برآویخت با نامور مهرنوش
دورویه ز لشکر برآمد خروش.
فردوسی.
سرا و مجلس پرمردم و دورویه بپای
غلام و چاکر هر یک به خدمت اندرخور.
فرخی.
ز دورویه دشمن ندانم برست
نه پیداست کاختر که را یاور است.
اسدی.
و دیگر لشکرها دورویه پیرامون مزدکیان که برخوان نشسته بودند درگرفتند. (فارسنامۀ ابن بلخی ص 90).
دورویه سماطینی آراسته
نشینندگان جمله برخاسته.
نظامی.
ز جای گوسفندان تا در کاخ
دورویه سنگها زد شاخ در شاخ.
نظامی.
دورویه آن سپه درهم فتادند
در کینه به یکدیگر گشادند.
نظامی.
دورویه سپه پاس برداشتند
مگس گرد خرگاه نگذاشتند.
نظامی.
- دارهای دورویه، دارها که در برابر هم در یک صف برپا کنند: روز چهارشنبه این علی را با صدوهفتاد تن بر دارها کشیدند... و این دارهای دورویه بود از در آن سوراخ تا آنجا که رسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 574).
- دورویه (یا به دورویه) ایستادن (یا ستادن) ، به دو ردیف ایستادن. در دوصف روبروی هم قرارگرفتن. در دو رده برابر هم ایستادن: لشکر با سلاح و برگستوان و جامه های دیبای گوناگون با عماریها و سلاحها به دورویه بایستادند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 290). صحنی فراخ چنانکه لشکر به دورویه بایستادی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 349).
دورویه ستادند برجای جنگ
نمودند بر پیش دستی درنگ.
نظامی.
دورویه ستادند بر در سپاه
سخن پرور آمد در ایوان شاه.
سعدی.
- دورویه سپاه (یا سپه) ، دو سپاه مقابل. (ناظم الاطباء). دو صف لشکر متخاصم:
و گر در میان دورویه سپاه
بگردی همی از پی نام و جاه.
فردوسی.
بدان تا میان دورویه سپاه
بود گرد اسب افکن و رزم خواه.
فردوسی.
- ، دو رسته لشکری برابر هم صف کشیده:
بدان تا میان دورویه سپاه
رسید اندر آن سایۀ تخت شاه.
فردوسی.
- دورویه (یا از دورویه) صف زدن، دورویه صف برکشیدن. رده کشیدن در دوطرف راه:
سه منزل سپه داد زی راه روی
دورویه زده صف به کردار کوی.
اسدی.
دورویه گرد تخت پادشاییش
کشیده صف غلامان سراییش.
نظامی.
- ، از دو طرف دو سپاه متخاصم صف بستن. از دو سوی میدان رزم صف کشیدن:
سپه از دورویه کشیدند صف
همه نیزه و تیغ هندی به کف.
فردوسی.
ز لشکرگه پهلوان بر دو میل
کشیده دورویه رده ژنده پیل.
فردوسی.
دورویه سپه برکشیدند صف
همه نیزه و تیغ و زوبین به کف.
فردوسی.
دلیران پرخاش دورویه صف
کشیدند جان برنهاده به کف.
اسدی.
چو صف زد ز دورویه یکسر سپاه
غریو از دل کوس برشد به ماه.
اسدی.
- سپاه دورویه، دورویه سپاه. دو لشکر تعبیه که برابر هم قرار گرفته باشند:
سپاه دورویه خودآگاه نی
کسی را سوی پهلوان راه نی.
فردوسی.
رجوع به ترکیب دورویه سپاه شود، دودمه. دولبه.
- امثال:
شمشیر دورویه کار یکرویه کند.
(یادداشت مؤلف).
، دولا. (یادداشت مؤلف) ، گل رعنا که یک روی زرد و روی دیگر سرخ دارد. دورو. دوروی. گل قحبه. دودیمه. گل دوآتشه. وردالفجار. وردالحمار. (یادداشت مؤلف) :
دورویه گل چوپارۀ از سرخ دیبه است
چون پشت او به رشتۀ زرین بیاژنی.
منوچهری.
گل دورویه چونان چون قمرها در دوپیکرها.
منوچهری.
، (اصطلاح موسیقی) دف دوروی. تنبور. دایره. داریه. (یادداشت مؤلف). لغتی است در دایره (داریه) :
آن خرپدرت به کشت خاشاک زدی
مامات دف و دورویه چالاک زدی
آن بر سر گورها تبارک خواندی
وین بر در خانه ها تبوراک زدی.
رودکی.
گوییا چون دورویه گشته ستی
کو کند هر زمان به هر سو روی.
ناصرخسرو.
، منافق. دوروی:
سدیگر سخن چین و دورویه مرد
بکوشد برانگیزد از آب گرد.
فردوسی.
، دوگونه. ذوجنبتین. دارای دوجنبه. دارای دو صورت متضاد. (از یادداشت مؤلف) :
و گرنه سرانشان برآرم به دار
دورویه بود گردش روزگار.
فردوسی.
، آنچه از پارچه و قماش که پشت و رویش از لطافت و گل نقشه و بافت یکسان باشد. (یادداشت مؤلف) :
شبانگه خواهدم دورویه دیبا
ندیمی را پریرویان زیبا.
(ویس و رامین)
چیست آن گرد بزرگ اشکم دورویۀ زشت
دره در روی کشیده به شکم دره زنی.
سوزنی.
دورویه نیستیم چو کاغذ به هیچ روی
گردون قلم ز بهر چه بر ما همی کشد.
جمال الدین عبدالرزاق.
از خنجر دورویه سه کشور گرفتنش
وز ناچخ سه پایه دوسلطان شکستنش.
خاقانی.
چون تیغ دورویه بر گشاید
ده ده سر دشمنان رباید.
نظامی.
- کمر دورویه، پشت و رو یکی:
جوزا کمر دورویه بسته
بر تخت دوپیکری نشسته.
نظامی.
چون گل کمر دورویه می بست
رویین در پای و شمع در دست.
نظامی.
، دوتایی و مضاعف. (ناظم الاطباء) ، دو صف. دو قطار. دورده. دورسته. از دو سو. از دو جانب. از دو لشکر. از دو سوی. از دو طرف. (یادداشت مؤلف) :
برآورد شاه از کمینگاه سر
نبد تور را از دورویه گذر.
فردوسی.
دورویه ز لشکر برآمد خروش
زمین آمد از نعل اسبان بجوش.
فردوسی.
گشاده نباید که دارید راه
دورویه پس وپیش آن رزمگاه.
فردوسی.
برآویخت با نامور مهرنوش
دورویه ز لشکر برآمد خروش.
فردوسی.
سرا و مجلس پرمردم و دورویه بپای
غلام و چاکر هر یک به خدمت اندرخور.
فرخی.
ز دورویه دشمن ندانم برست
نه پیداست کاختر که را یاور است.
اسدی.
و دیگر لشکرها دورویه پیرامون مزدکیان که برخوان نشسته بودند درگرفتند. (فارسنامۀ ابن بلخی ص 90).
دورویه سماطینی آراسته
نشینندگان جمله برخاسته.
نظامی.
ز جای گوسفندان تا در کاخ
دورویه سنگها زد شاخ در شاخ.
نظامی.
دورویه آن سپه درهم فتادند
در کینه به یکدیگر گشادند.
نظامی.
دورویه سپه پاس برداشتند
مگس گرد خرگاه نگذاشتند.
نظامی.
- دارهای دورویه، دارها که در برابر هم در یک صف برپا کنند: روز چهارشنبه این علی را با صدوهفتاد تن بر دارها کشیدند... و این دارهای دورویه بود از در آن سوراخ تا آنجا که رسید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 574).
- دورویه (یا به دورویه) ایستادن (یا ستادن) ، به دو ردیف ایستادن. در دوصف روبروی هم قرارگرفتن. در دو رده برابر هم ایستادن: لشکر با سلاح و برگستوان و جامه های دیبای گوناگون با عماریها و سلاحها به دورویه بایستادند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 290). صحنی فراخ چنانکه لشکر به دورویه بایستادی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 349).
دورویه ستادند برجای جنگ
نمودند بر پیش دستی درنگ.
نظامی.
دورویه ستادند بر در سپاه
سخن پرور آمد در ایوان شاه.
سعدی.
- دورویه سپاه (یا سپه) ، دو سپاه مقابل. (ناظم الاطباء). دو صف لشکر متخاصم:
و گر در میان دورویه سپاه
بگردی همی از پی نام و جاه.
فردوسی.
بدان تا میان دورویه سپاه
بود گرد اسب افکن و رزم خواه.
فردوسی.
- ، دو رسته لشکری برابر هم صف کشیده:
بدان تا میان دورویه سپاه
رسید اندر آن سایۀ تخت شاه.
فردوسی.
- دورویه (یا از دورویه) صف زدن، دورویه صف برکشیدن. رده کشیدن در دوطرف راه:
سه منزل سپه داد زی راه روی
دورویه زده صف به کردار کوی.
اسدی.
دورویه گرد تخت پادشاییش
کشیده صف غلامان سراییش.
نظامی.
- ، از دو طرف دو سپاه متخاصم صف بستن. از دو سوی میدان رزم صف کشیدن:
سپه از دورویه کشیدند صف
همه نیزه و تیغ هندی به کف.
فردوسی.
ز لشکرگه پهلوان بر دو میل
کشیده دورویه رده ژنده پیل.
فردوسی.
دورویه سپه برکشیدند صف
همه نیزه و تیغ و زوبین به کف.
فردوسی.
دلیران پرخاش دورویه صف
کشیدند جان برنهاده به کف.
اسدی.
چو صف زد ز دورویه یکسر سپاه
غریو از دل کوس برشد به ماه.
اسدی.
- سپاه دورویه، دورویه سپاه. دو لشکر تعبیه که برابر هم قرار گرفته باشند:
سپاه دورویه خودآگاه نی
کسی را سوی پهلوان راه نی.
فردوسی.
رجوع به ترکیب دورویه سپاه شود، دودمه. دولبه.
- امثال:
شمشیر دورویه کار یکرویه کند.
(یادداشت مؤلف).
، دولا. (یادداشت مؤلف) ، گل رعنا که یک روی زرد و روی دیگر سرخ دارد. دورو. دوروی. گل قحبه. دودیمه. گل دوآتشه. وردالفجار. وردالحمار. (یادداشت مؤلف) :
دورویه گل چوپارۀ از سرخ دیبه است
چون پشت او به رشتۀ زرین بیاژنی.
منوچهری.
گل دورویه چونان چون قمرها در دوپیکرها.
منوچهری.
، (اصطلاح موسیقی) دف دوروی. تنبور. دایره. داریه. (یادداشت مؤلف). لغتی است در دایره (داریه) :
آن خرپدرت به کشت خاشاک زدی
مامات دف و دورویه چالاک زدی
آن بر سر گورها تبارک خواندی
وین بر در خانه ها تبوراک زدی.
رودکی.
گوییا چون دورویه گشته ستی
کو کند هر زمان به هر سو روی.
ناصرخسرو.
، منافق. دوروی:
سدیگر سخن چین و دورویه مرد
بکوشد برانگیزد از آب گرد.
فردوسی.
، دوگونه. ذوجنبتین. دارای دوجنبه. دارای دو صورت متضاد. (از یادداشت مؤلف) :
و گرنه سرانشان برآرم به دار
دورویه بود گردش روزگار.
فردوسی.
، آنچه از پارچه و قماش که پشت و رویش از لطافت و گل نقشه و بافت یکسان باشد. (یادداشت مؤلف) :
شبانگه خواهدم دورویه دیبا
ندیمی را پریرویان زیبا.
(ویس و رامین)
(دُ زَ / زِ)
لغت نامه دهخدا
منسوب به دوروز. در طول دوروز. برای دوروز. رجوع به ترکیب دوروز ذیل کلمه دو شود.
- در این دوروزه، در این نزدیکی. در یکی دو روز متصل به روزی که در آنند. بزودی. (ناظم الاطباء).
- دوروزه راه، راه دوروزه. راهی که به دوروز آن را توان طی کرد. آن اندازه مسافت که در دو روز توان رفتن:
پذیره شدندش به دوروزه راه
جهان پهلوانان و چندان سپاه.
فردوسی.
، کوتاه. (ناظم الاطباء) ، مدت کم و اندک و زمان قلیل. (ناظم الاطباء) (از آنندراج).
- دوروزه عمر، یا عمر دوروزه، دوروز عمر، یعنی عمر اندک. (از شرفنامۀ منیری) :
اگر ز باد فنا ای پسر نیندیشی
چو گل به عمر دوروزه غرور ننمایی.
سعدی.
- دنیای دوروزه، کنایه است از جهان فانی و زودگذر. (یادداشت مؤلف).
- دوروزۀ عمر، عمر اندک و کوتاه. (ناظم الاطباء).
، کار بی قوام و بقا. (آنندراج) ، صحت و سلامت و تندرستی. (ناظم الاطباء) (آنندراج)
- در این دوروزه، در این نزدیکی. در یکی دو روز متصل به روزی که در آنند. بزودی. (ناظم الاطباء).
- دوروزه راه، راه دوروزه. راهی که به دوروز آن را توان طی کرد. آن اندازه مسافت که در دو روز توان رفتن:
پذیره شدندش به دوروزه راه
جهان پهلوانان و چندان سپاه.
فردوسی.
، کوتاه. (ناظم الاطباء) ، مدت کم و اندک و زمان قلیل. (ناظم الاطباء) (از آنندراج).
- دوروزه عمر، یا عمر دوروزه، دوروز عمر، یعنی عمر اندک. (از شرفنامۀ منیری) :
اگر ز باد فنا ای پسر نیندیشی
چو گل به عمر دوروزه غرور ننمایی.
سعدی.
- دنیای دوروزه، کنایه است از جهان فانی و زودگذر. (یادداشت مؤلف).
- دوروزۀ عمر، عمر اندک و کوتاه. (ناظم الاطباء).
، کار بی قوام و بقا. (آنندراج) ، صحت و سلامت و تندرستی. (ناظم الاطباء) (آنندراج)
(یَ)
لغت نامه دهخدا
نامی از نامهای ایرانی (و گمان میکنم بقصد تفأل به طول عمر می نهاده اند). (یادداشت مؤلف) : دیرویه بن سنجت الدینوری. (یادداشت مؤلف)
(مَ سَ)
لغت نامه دهخدا
مؤنث محروس. نگه داشته شده. نگهبانی کرده شده، کنایه از ملک پادشاهی است. (غیاث) (آنندراج).
- ممالک محروسه، کنایه از ملک خود است چرا که اکثر آدمی چیز خود را حراست میکند. (غیاث). ممالکی که در تصرف پادشاه مخصوص باشند. (ناظم الاطباء).
- ، عنوانی و لقب گونه ای مملکت ایران را که در عهد قاجاریه متداول بوده است.
- ملک محروسه، شهر استوارشده. ناحیۀ نگهبانی شده. عنوانی و خطابی محدوده و ناحیه و شهری را: این پادشاه که دائم عمر باد، در ایام مناطحۀ ایشان پای در دامن وقار کشید و به محروسۀ فرزین که فردوس جهان است متمکن نشست. (ترجمه تاریخ یمینی ص 4).
، پایتخت ومقر سلطنت. (ناظم الاطباء). (اما این معنی نیز مأخوذ از معنی دوم کلمه است)
- ممالک محروسه، کنایه از ملک خود است چرا که اکثر آدمی چیز خود را حراست میکند. (غیاث). ممالکی که در تصرف پادشاه مخصوص باشند. (ناظم الاطباء).
- ، عنوانی و لقب گونه ای مملکت ایران را که در عهد قاجاریه متداول بوده است.
- ملک محروسه، شهر استوارشده. ناحیۀ نگهبانی شده. عنوانی و خطابی محدوده و ناحیه و شهری را: این پادشاه که دائم عمر باد، در ایام مناطحۀ ایشان پای در دامن وقار کشید و به محروسۀ فرزین که فردوس جهان است متمکن نشست. (ترجمه تاریخ یمینی ص 4).
، پایتخت ومقر سلطنت. (ناظم الاطباء). (اما این معنی نیز مأخوذ از معنی دوم کلمه است)
(غَ / غِ)
لغت نامه دهخدا
رئیس شبگردان. سرپاسبانان. داروغه که در زبان مغولی به معنی ’رئیس’ است یک اصطلاح عمومی اداری است. از احسن التواریخ چنین مستفاد میگردد که داروغه بطور کلی به حکام اطلاق می شده است. بعدها لقب حاکم پایتخت گردیده. (سازمان اداری حکومت صفوی مینورسکی ترجمه رجب نیا ص 136) ، در ادارات بزرگ دولتی منشیان طراز اول که بر منشیان سمت سرپرستی و نظارت داشتند داروغه خوانده می شدند. (سازمان اداری حکومت صفوی ص 136) ، رئیس و بزرگتر هر کار. مباشر و ناظر شهر و قریه. کارگزار، مهتر ساربانان. (ناظم الاطباء)
(بِ جَ / جِ)
لغت نامه دهخدا
بمعنی بهروج که بلور کبود کم قیمت است. (برهان). بهروج. بهروز. بهروزه. (آنندراج). بهروج. (ناظم الاطباء). بهروج. بهروز. (فرهنگ فارسی معین).
(تَ بُ)
لغت نامه دهخدا
گرد گردانیدن چیزی را. (منتهی الارب). غلطانیدن. (غیاث). درگردانیدن. (زوزنی). گردانیدن. (غیاث). دحراج، غلطیدن. غل خوردن
مونث محروس پاییده پاسداشته نگهباندار مونث محروس. یا ممالک محروسه. عنوانی که در عهد قاجاریه بکشور ایران داده بودند: تمبر پست ممالک محروسه ایران
