- خاجا
مأخوذ از کلمه خواجه و محرف آن و عنوانی است که پیش نام بعضی از ارامنه آرند مانند خاجا بغس و خاجا ماطاوس و غیره
معنی خاجا - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
نوعی سنگ سخت، گرانیت، برای مثال رخ خارا به خون لعل می شست / مگر در سنگ خارا لعل می جست ی چو از لعل لب شیرین خبر یافت / به سنگ خاره در گفتی گهر یافت (نظامی۲ - ۲۲۹)
نوعی پارچۀ ابریشمی دست باف، ستبر، موج دار و رنگین یا سفید، برای مثال چون باد زندنیجی کهسار برکشد / بر خاک و خاره سندس و خارا برافکند (خاقانی - ۱۳۶)
خارا سفتن: شکستن، ساییدن یا سوراخ کردن سنگ خارا، برای مثال کوه کن تعلیم خارا سفتن از استاد داشت / هرچه کرد از کاوش مژگان شیرین یاد داشت (ظهوری - لغتنامه - خارا سفتن)
نوعی پارچۀ ابریشمی دست باف، ستبر، موج دار و رنگین یا سفید،
خارا سفتن: شکستن، ساییدن یا سوراخ کردن سنگ خارا،
نسبت است به خاج و صلیب
بر وزن تاج بمعنی چلیپا باشد که صلیب نصاری است، (برهان) (آنندراج) (جهانگیری)، رجوع بصلیب شود، نرمۀ گوش یعنی جائی که گوشواره در آن کنند، (برهان) (آنندراج) :
دولت از خاج گوش بندۀ تو
بنده را حلقه درکشند بخاج،
سوزنی،
، دار، یکی از اشکال ورق بازی (قمار)، رجوع به صلیب و رجوع به چلیپا شود
دولت از خاج گوش بندۀ تو
بنده را حلقه درکشند بخاج،
سوزنی،
، دار، یکی از اشکال ورق بازی (قمار)، رجوع به صلیب و رجوع به چلیپا شود
راجاه، راج معرب راجه یا مهرجاه لقب سلاطین غیرمسلمان هند، (النقود العربیه ص 134)، راجه، مهاراجه، مهاراجا، و رجوع به راجه و مهاراجه شود
دهی است از دهستان حومه بخش خمام شهرستان رشت در 4 هزارگزی جنوب خمام و دو هزارگزی خاور شوسۀ خمام به رشت، محلی است جلگه ای و معتدل و مرطوب و مالاریائی سکنۀ آنجا 620 تن و مذهبشان شیعه و زبانشان گیلکی، نهر خمام رود از سفید رود آنجا را مشروب می کند، محصولات آنجا برنج و کنف و ابریشم و صیفی است و شغل اهالی زراعت و صید است، راه آنجا مالرو میباشد، (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 2)
(جِ)
لغت نامه دهخدا
آواز آبی است در بن کوه. (منتهی الارب). صوت الماء علی سفح الجبل. (تاج العروس) (اقرب الموارد) ، آواز. (منتهی الارب) ، صدای آب در دامنۀ کوه. (اقرب الموارد)
وزنی است وبر دو قسم است خامای صغیر و آن وزنی باشد معادل دو مثقال، خامای کبیر و آن وزنی باشد معادل سه مثقال
وصفی است که برای یاقوت می آید و چون اضافه بیاقوت شود نوعی از یاقوت را که یاقوت زعفرانی باشد میرساند، (دزی ج 1 ص 346)
سنگ سخت و صلب، (آنندراج) (لغت فرس اسدی) (صحاح الفرس) (فرهنگ رشیدی) (برهان قاطع) (بهار عجم) (مصطلحات) (غیاث اللغه) (فرهنگ شعوری ج 1 ص 357) :
پس آنگه که خواهی تواش بشکنی
چنان کن که بر سنگ خارا زنی،
ابوشکور،
آن کو زسنگ خارا آهن برون کشد
نسکی ز کف تو نتواند برون کشید،
منجیک،
چو در هنگ رفتم بجست او زجای
همان سنگ خارا گرفتش دو پای،
فردوسی،
فرامرز نشگفت اگر سرکش است
که پولاد را دل پر از آتش است
چو آورد با سنگ خارا کند
ز دل راز خویش آشکارا کند،
فردوسی،
ز جوش سواران و بانگ تبر
همی سنگ خارا برآورد پر،
فردوسی،
ز آواز اسبان و زخم تبر
همه کوه خارا فرو برد سر،
فردوسی،
بیاراست آخر بسنگ اندرون
زپولاد و میخ وز خارا ستون،
فردوسی،
هر آنگه که خشم آورد بخت شوم
شود سنگ خارا بکردار موم،
فردوسی،
یکی رزم سازم در این برز کوه
که گردد همه کوه خارا ستوه
فردوسی،
گذشتند بر کوه خارا برنج
وزوخیره شد مرد باریک سنج،
فردوسی،
بکوشش نروید ز خارا گیا،
فردوسی،
نگردد چو یاقوت خارای احمر
نه سنگ سیه چون عقیق یمانی،
فرخی،
بر امید آنکه صاحب بر نهد روزی بسر
زر سرخ اندر دل خارا همی گوهر شود،
فرخی،
ای خداوندی که بوی کیمیای خلق تو
کوه خارا را همی چون عنبر سارا کند،
منوچهری،
ز دندان همیریخت آتش بجنگ
ز خارا همی کرد سوهان بچنگ،
اسدی،
باران بصبر پست کند گر چه
نرم است روی آن که خارا را،
ناصرخسرو،
و صفۀ این سرای آن است که در پایان کوه دکه ای ساخته است از سنگ خارا سیاه رنگ، (فارسنامۀ ابن بلخی ص 126)،
که ز تأثیر چشمۀ خورشید
سنگ خارا بکوه زر گردد،
عبدالواسعجبلی،
شبیخون قهر تو که برندارد
که از سهم و بیم تو خاراشود خون،
سوزنی،
باده خور چون لالۀ گل زانکه اندر کوه و دشت
لاله می روید ز خارا گل همی زاید ز خار،
انوری،
چندان گریسته دل خارا بسوگ تو
تا آبگینه بر دل خارا گریسته،
خاقانی،
گریه آن گریه که از دیدۀ آتش بینند
ناله آن ناله که از سینۀ خارا شنوند،
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 102)،
وز بن نیزه ش سر گاو زمین لرزد از انک
ذره بار کوه خارا برنتابد بیش از این،
خاقانی،
چو گشاد تیر غمزه ز خم کمان ابرو
گذرد ز سنگ خارا سر ناوک خدنگش،
خاقانی،
شکسته دل تر از آن ساغر بلورینم
که در میانۀ خارا کنی ز دست رها،
خاقانی،
به تیشه روی خارا می خراشید
چو بید از سنگ مجرا می تراشید،
نظامی،
به پیشه دست بوسندش همه روم
به تیشه سنگ خارا را کند موم،
نظامی،
رخ خارا بخون لعل می شست
مگر در سنگ خارا لعل می جست
چو از لعل لب شیرین خبر یافت
بسنگ خاره در گفتن گهر یافت،
نظامی،
چو برق نیزه را بر سنگ راندی
سنان در سینۀ خارا نشاندی،
نظامی،
چندین مخور غم خود و انگار شیشه ای
ناگه ز دست بر سر خارا دراوفتاد،
عطار،
اگر نفع کس در نهاد تو نیست
چنین جوهر و سنگ خارا یکیست،
(بوستان)،
دفع یأجوج ستم را در بسیط مملکت
عدل تو حصن حصین چون کوه خارا ساخته،
مبارکشاه غزنوی،
اگر خواهی برون آری زسنگ خاره حیوانی
بسان ناقۀ صالح که بیرون آمد از خارا،
هندوشاه نخجوانی،
داد میخواهم ز بیدادی که گوئی بر دلش
نقش بیدادی همه بر سنگ خاراکرده اند،
هندو شاه نخجوانی،
نه هر کو نعمتی دارد شریف است و عزیز آنکس
که گل در دامن خاراست و زر در کیسۀ خارا،
سلمان ساوجی،
سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد
دلبر که در کف او موم است سنگ خارا،
حافظ،
یکزمان بحر پر زموج چو حبر
گاه کوه ثبات چون خارا،
نظام قاری،
مدار پند خود از هیچکس دریغ و بگو
اگر چه از طرف مستمع بود تقصیر
که فیض باز نگیرد سحاب از کهسار
چو قطره در دل خارا نمی کند تأثیر،
؟ (از تاریخ گیلان سید ظهیرالدین مرعشی)،
، خارا
نوعی از قماش ابریشمی، (آنندراج)، جنسی از قماش ابریشمین که موجها دارد مثل صوف، (از فرهنگی خطی متعلق به کتاب خانه مؤلف)، پارچه ای ابریشمین، (فرهنگ شعوری ج 1 ص 357)، جامه ای است قیمتی و مخطط منسوب بعتاب که نام مردی است واضع آن و آن را خاره و صاحبی نیز گویند، (شرفنامۀ منیری)، نوعی بافتۀ ابریشمی هست که مانند صوف موج دارد و آن ساده و مخطط می باشد و مخطط آن را عتابی خوانند و عتاب نام شخصی بوده که این خارا منسوب است به او، (برهان قاطع)، جامۀ حریر، (صحاح الفرس)، نوعی از بافتۀ ابریشمین و حریر ساده و مخطط را خارای عتابی گویند، زیرا عتاب نام آغاز بافنده آن بود، (انجمن آرای ناصری)، قسمی قماش، (لغت فرس اسدی)، در زمان ما خارا پارچه ای بود ابریشمین و سطبر و نیکو بافته رنگین یا سپید و رنگ آمیزی بدان گونه که موج دریا بچشم مصور می شد و این جامه در کارخانه های قدیم ایران کردندی، (یادداشت بخط مؤلف) :
جیب من بر صدرۀ خارا عتابی شد ز اشک
کوه خارا زیر عطف دامن خارای من،
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 327)،
چو کف و خلقت بتازی هست خارا و نسیج
خانه من حله و بغداد و ششتر ساختند،
خاقانی،
بجای صدرۀ خارا چو بطریق
پلاسی پوشم اندر سنگ خارا،
خاقانی،
چون باد زندپیچی کهسار برکشد
بر خاک و خاره سندس و خارا برافکند،
خاقانی،
دستار خز و جبّه خارا نکوست لیک
تشریف وعده دادن استر نکوتر است،
خاقانی،
دلق هزار میخ شب آن من است و من
چون روز سر ز صدرۀ خارا برآورم،
خاقانی،
هم چو خارا بسوز دل بدرم
گر ز خارا کنند پیرهنم،
کمال اسماعیل،
بگوش صخرۀ صمّا اگر فروخوانم
ز ذوق چاک زند کوه صدرۀ خارا،
کمال اسماعیل،
آسمان خرگه و زیلوست زمین خارا کوه
اطلس و تافته دان مهر و مه پر انوار،
نظام قاری،
نرمدست و قطنی و خارا و حبر
برد و ابیاری و مخفی و آشکار،
نظام قاری،
کسی دیده ست گردون در حریر و سندس و اکسون
کسی دیده ست جیحون در پرند و اطلس و خارا؟
(صاحب انجمن آرای ناصری)،
،
نام نوائی از موسیقی، (آنندراج) (مجلۀ موسیقی دورۀ سوم شمارۀ 26 مهر 1337 ص 21)، نام شعبه ای است از مقام نوا که آن نام نغمه ای است از موسیقی و بصورت نوروز خارا می آید، (برهان قاطع: در نوروز خارا)، رجوع به نوروز نوا شود:
زمزمه جو گر شود کوهکن بینوا
بیشتر او را فلک نغمۀ خارا دهد،
طغرا (از آنندراج)
پس آنگه که خواهی تواش بشکنی
چنان کن که بر سنگ خارا زنی،
ابوشکور،
آن کو زسنگ خارا آهن برون کشد
نسکی ز کف تو نتواند برون کشید،
منجیک،
چو در هنگ رفتم بجست او زجای
همان سنگ خارا گرفتش دو پای،
فردوسی،
فرامرز نشگفت اگر سرکش است
که پولاد را دل پر از آتش است
چو آورد با سنگ خارا کند
ز دل راز خویش آشکارا کند،
فردوسی،
ز جوش سواران و بانگ تبر
همی سنگ خارا برآورد پر،
فردوسی،
ز آواز اسبان و زخم تبر
همه کوه خارا فرو برد سر،
فردوسی،
بیاراست آخر بسنگ اندرون
زپولاد و میخ وز خارا ستون،
فردوسی،
هر آنگه که خشم آورد بخت شوم
شود سنگ خارا بکردار موم،
فردوسی،
یکی رزم سازم در این برز کوه
که گردد همه کوه خارا ستوه
فردوسی،
گذشتند بر کوه خارا برنج
وزوخیره شد مرد باریک سنج،
فردوسی،
بکوشش نروید ز خارا گیا،
فردوسی،
نگردد چو یاقوت خارای احمر
نه سنگ سیه چون عقیق یمانی،
فرخی،
بر امید آنکه صاحب بر نهد روزی بسر
زر سرخ اندر دل خارا همی گوهر شود،
فرخی،
ای خداوندی که بوی کیمیای خلق تو
کوه خارا را همی چون عنبر سارا کند،
منوچهری،
ز دندان همیریخت آتش بجنگ
ز خارا همی کرد سوهان بچنگ،
اسدی،
باران بصبر پست کند گر چه
نرم است روی آن که خارا را،
ناصرخسرو،
و صفۀ این سرای آن است که در پایان کوه دکه ای ساخته است از سنگ خارا سیاه رنگ، (فارسنامۀ ابن بلخی ص 126)،
که ز تأثیر چشمۀ خورشید
سنگ خارا بکوه زر گردد،
عبدالواسعجبلی،
شبیخون قهر تو که برندارد
که از سهم و بیم تو خاراشود خون،
سوزنی،
باده خور چون لالۀ گل زانکه اندر کوه و دشت
لاله می روید ز خارا گل همی زاید ز خار،
انوری،
چندان گریسته دل خارا بسوگ تو
تا آبگینه بر دل خارا گریسته،
خاقانی،
گریه آن گریه که از دیدۀ آتش بینند
ناله آن ناله که از سینۀ خارا شنوند،
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 102)،
وز بن نیزه ش سر گاو زمین لرزد از انک
ذره بار کوه خارا برنتابد بیش از این،
خاقانی،
چو گشاد تیر غمزه ز خم کمان ابرو
گذرد ز سنگ خارا سر ناوک خدنگش،
خاقانی،
شکسته دل تر از آن ساغر بلورینم
که در میانۀ خارا کنی ز دست رها،
خاقانی،
به تیشه روی خارا می خراشید
چو بید از سنگ مجرا می تراشید،
نظامی،
به پیشه دست بوسندش همه روم
به تیشه سنگ خارا را کند موم،
نظامی،
رخ خارا بخون لعل می شست
مگر در سنگ خارا لعل می جست
چو از لعل لب شیرین خبر یافت
بسنگ خاره در گفتن گهر یافت،
نظامی،
چو برق نیزه را بر سنگ راندی
سنان در سینۀ خارا نشاندی،
نظامی،
چندین مخور غم خود و انگار شیشه ای
ناگه ز دست بر سر خارا دراوفتاد،
عطار،
اگر نفع کس در نهاد تو نیست
چنین جوهر و سنگ خارا یکیست،
(بوستان)،
دفع یأجوج ستم را در بسیط مملکت
عدل تو حصن حصین چون کوه خارا ساخته،
مبارکشاه غزنوی،
اگر خواهی برون آری زسنگ خاره حیوانی
بسان ناقۀ صالح که بیرون آمد از خارا،
هندوشاه نخجوانی،
داد میخواهم ز بیدادی که گوئی بر دلش
نقش بیدادی همه بر سنگ خاراکرده اند،
هندو شاه نخجوانی،
نه هر کو نعمتی دارد شریف است و عزیز آنکس
که گل در دامن خاراست و زر در کیسۀ خارا،
سلمان ساوجی،
سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد
دلبر که در کف او موم است سنگ خارا،
حافظ،
یکزمان بحر پر زموج چو حبر
گاه کوه ثبات چون خارا،
نظام قاری،
مدار پند خود از هیچکس دریغ و بگو
اگر چه از طرف مستمع بود تقصیر
که فیض باز نگیرد سحاب از کهسار
چو قطره در دل خارا نمی کند تأثیر،
؟ (از تاریخ گیلان سید ظهیرالدین مرعشی)،
، خارا
نوعی از قماش ابریشمی، (آنندراج)، جنسی از قماش ابریشمین که موجها دارد مثل صوف، (از فرهنگی خطی متعلق به کتاب خانه مؤلف)، پارچه ای ابریشمین، (فرهنگ شعوری ج 1 ص 357)، جامه ای است قیمتی و مخطط منسوب بعتاب که نام مردی است واضع آن و آن را خاره و صاحبی نیز گویند، (شرفنامۀ منیری)، نوعی بافتۀ ابریشمی هست که مانند صوف موج دارد و آن ساده و مخطط می باشد و مخطط آن را عتابی خوانند و عتاب نام شخصی بوده که این خارا منسوب است به او، (برهان قاطع)، جامۀ حریر، (صحاح الفرس)، نوعی از بافتۀ ابریشمین و حریر ساده و مخطط را خارای عتابی گویند، زیرا عتاب نام آغاز بافنده آن بود، (انجمن آرای ناصری)، قسمی قماش، (لغت فرس اسدی)، در زمان ما خارا پارچه ای بود ابریشمین و سطبر و نیکو بافته رنگین یا سپید و رنگ آمیزی بدان گونه که موج دریا بچشم مصور می شد و این جامه در کارخانه های قدیم ایران کردندی، (یادداشت بخط مؤلف) :
جیب من بر صدرۀ خارا عتابی شد ز اشک
کوه خارا زیر عطف دامن خارای من،
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 327)،
چو کف و خلقت بتازی هست خارا و نسیج
خانه من حله و بغداد و ششتر ساختند،
خاقانی،
بجای صدرۀ خارا چو بطریق
پلاسی پوشم اندر سنگ خارا،
خاقانی،
چون باد زندپیچی کهسار برکشد
بر خاک و خاره سندس و خارا برافکند،
خاقانی،
دستار خز و جبّه خارا نکوست لیک
تشریف وعده دادن استر نکوتر است،
خاقانی،
دلق هزار میخ شب آن من است و من
چون روز سر ز صدرۀ خارا برآورم،
خاقانی،
هم چو خارا بسوز دل بدرم
گر ز خارا کنند پیرهنم،
کمال اسماعیل،
بگوش صخرۀ صمّا اگر فروخوانم
ز ذوق چاک زند کوه صدرۀ خارا،
کمال اسماعیل،
آسمان خرگه و زیلوست زمین خارا کوه
اطلس و تافته دان مهر و مه پر انوار،
نظام قاری،
نرمدست و قطنی و خارا و حبر
برد و ابیاری و مخفی و آشکار،
نظام قاری،
کسی دیده ست گردون در حریر و سندس و اکسون
کسی دیده ست جیحون در پرند و اطلس و خارا؟
(صاحب انجمن آرای ناصری)،
،
نام نوائی از موسیقی، (آنندراج) (مجلۀ موسیقی دورۀ سوم شمارۀ 26 مهر 1337 ص 21)، نام شعبه ای است از مقام نوا که آن نام نغمه ای است از موسیقی و بصورت نوروز خارا می آید، (برهان قاطع: در نوروز خارا)، رجوع به نوروز نوا شود:
زمزمه جو گر شود کوهکن بینوا
بیشتر او را فلک نغمۀ خارا دهد،
طغرا (از آنندراج)
سنگی است از دسته سنگهای آذرین درونی که خود دسته مشخصی را بنام سنگهای خارایی تشکیل میدهد. سنگی است سخت و مرکب از بلورهای اصلی کوارتز فلدسپات و میکا که برنگهای خاکستری و پشت گلی و سبز دیده میشود گرانیت، نوعی از بافته ابریشمی که مانند صوف موج داراست و مخطط عتابی، نغمه ایست از موسیقی
خار، خاره، سنگ آذرین، سنگ سخت، گرانیت، بافته ابریشمین، پارچه خوابدار، پارچه موجدار، عتابی، موئر
چلیپا، صلیب، نرمه گوش، گشنیز
اگر بیند خاج بخرید یا کسی بدو داد، دلیل که در دین او خلل است و میلش به کافری بود. اگر بیند خاج در گردن داشت، دلیل که اعتقادش در دین درست است. اگر بیند که خاج می پرستید، دلیل که خدای تعالی شریک آورد. محمد بن سیرین
اگر کسی بیند که شخصی خاج به وی داد و او آن خاج را بشکست یا از خانه بیرون انداخت، دلیل که دین اسلام بر دل او محکم بود و کافران را دشمن است. اگر بیند که خاج را بوسه داده و عزیز می داشت تاویلش به خلاف این است.
اگر کسی بیند که شخصی خاج به وی داد و او آن خاج را بشکست یا از خانه بیرون انداخت، دلیل که دین اسلام بر دل او محکم بود و کافران را دشمن است. اگر بیند که خاج را بوسه داده و عزیز می داشت تاویلش به خلاف این است.
خواجه، مرد عقیم، آقا بزرگ، سرور
خوردنی، لفظی برای تنفر از چیزی
از توابع دهستان چهاردانگه سورتچی ساری
باجناق
شاخه های بی برگ
خدا یزدان آفریدگار