- حایطالعجوز (یِ طُلْ عَ)
دیواری است بر کرانۀ نیل در مصر. احمد بن اسحاق گوید:آنرا زنی پیر در زمان قدیم بساخت و سبب آن بود که آن پیرزن یگانه پسری داشت که طعمه شیر شد پس پیرزن گفت دیواری خواهم کشید که درندگان را از رسیدن به نیل بازدارد و آن دیوار طلسم بود، و تمثال اقالیم را به هیئت و وزن و زی ّ خویش و صورت مردمان و چارپایان و سلاحی که مردم آنجا دارند و راه هر اقلیم به مصر در آن تصویر کرد، و نیز گویند: این دیوار میان نوبه و صعید برای آن بنا شده است که مانع از هجوم مردم نوبه به صعید گردد و برخی گویند پادشاهان دستور ساختن این دیوار را به درازی سیصد فرسنگ دادند و عده ای گویند بین فرما تا اسوان سی روزه راه است تا بین ایشان و حبشیان حاجز باشد. قاضی ابوعبدالله قضاعی گوید: حائطالعجوز، از عریش تا اسوان زمین مصر را از شرق و غرب احاطه کرده است. دیگران گویند: چون خداوند فرعون را غرق کرد، در کشور مصر جز زنان و بردگان و مزدوران از اشراف و رجال کسی باقی نماند، و زنان اشراف را ناخوش بود که مردی از بردگان و مزدوران بپادشاهی نشیند، ناچار زنی بنام دلوکه دختر ریّا را بتخت مصر نشانیدند. او صاحب عقل و ذکاء و از خاندان اشراف بود و صد سال عمر داشت. ملکه ترسید که پادشاهان دیگر وقتی از کمی رجال مصر خبر یابند بر او حمله کنند. پس زنان اشراف را گرد آورده گفت: تاکنون هیچگاه کسی جرأت حمله به مصر نداشته لیکن اکنون بزرگان ما از میان رفته اند، و ساحران که سبب چیرگی ما بودند نابود شدند و من چنان بینم که دیواری بر گرد کشور بکشیم تا ما را از خطر حملۀ بیگانگان نگاه دارد. پس کنار رود نیل دیواری بساخت که همه کشور مصر را احاطه کرد و همه کشت زارها و شهرها و دیه ها را در میان گرفته بود و نزدیک آن خلیجی (خندقی) بساخت و در آن آب انداخت و بر آن پلها بست، و در فاصله سه میل به سه میل دیده گاهها و اسلحه خانه های بزرگ و میان آنها دیده گاههای کوچک تر مهیا ساخت. و سپاهیان بگماشت و به ایشان دستور داد تا هرگاه بخطری متوجه شوند زنگ ها را بصدا درآورند و اگر شب باشدبر بلندیها آتش افروزند تا زودتر خبر به مرکز رسد. و ساختمان این دیوار شش ماه بکشید چه عده بسیاری درآن کار کردند و آثار این دیوار تاکنون در نواحی صعید باقی است. پس دلوکه زنی ساحر بنام تدوره را احضار کرد و بفرمود تا برای محافظت مصر از حملۀ بیگانگان ساختمان طلسمی معروف به ’برابی’ را در میان شهر منف (منفیس) بساخت. پس دلوکه بیست سال سلطنت کرد و درگذشت. (معجم البلدان ج 3 ص 204 و 205). آثار و انقاض این دیوار در عصر مقریزی پدیدار بوده و یکی از عجائب بیست گانه کشور مصر بشمار میرفته. (قاموس الاعلام ترکی)