- الازمنی
از طوایف و تیره های ساکن در کتول
معنی الازمنی - جستجوی لغت در جدول جو
پیشنهاد واژه بر اساس جستجوی شما
(اَ مِ)
لغت نامه دهخدا
دهی است از دهستان کتول بخش علی آباد شهرستان گرگان واقع در 4 هزارگزی علی آباد و 2 هزارگزی شوسۀ گرگان به گنبد. در دامنه واقع و هوای آن معتدل و مرطوب و مالاریائی است و 235 تن سکنه دارد. آب آن از رود خانه کفتگیری و چشمه سار، محصول آن برنج، غلات، توتون سیگار، شغل اهالی زراعت و گله داری و صنایع دستی زنان مختصر کرباس و پارچه بافی است. زیارتگاهی دردهکده موجود است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3)
(اِ)
لغت نامه دهخدا
از اتا، ملک ها + اونی، متّحده، نام مملکتی بزرگ واقع در آمریکای شمالی که آنرا دول متحده و جمهوری متحده نیز گویند. پایتخت این ملک واشنگتن است.
وضع طبیعی و حدود آن: ممالک متحدۀ آمریکای شمالی که بین 26 و 49 درجۀ عرض شمالی واقع شده موقع مهمی را در آمریکا داراست وبواسطۀ نزدیکی و مجاورت به اروپا و آسیا و وقوع آن بین دو اقیانوس بزرگ از فوائد و منافع براری قدیمۀعالم بخوبی استفاده کرده و بهره مند میشود و بهمین مناسبت زودتر اراضی آن مسکون شد و اوضاع سیاسی و اقتصادی آن ترقی کرد و مقام بلندی را در بین سائر ممالک دنیا دارا شد بطوری که واقعاً میتوان گفت امروز عنان سیاست دول آمریکا به ید اقتدار اوست و مخصوصاً پس از حفر تنگۀ پاناما (که در 1914 میلادی افتتاح شد) اهمیت جغرافیائی و سیاسی آن زیاده شده و وظایف و تکالیف مختصۀ آن برای سرپرستی سایر ممالک آمریکا و مواظبت مخصوص این برّ بزرگ منبسطتر خواهد شد. ممالک اتازونی که قسمت وسط یا مرکز آمریکای شمالی را شامل است و ازدو طرف مربوط و محدود به اقیانوس کبیر و اطلس است واز سمت شمال و جنوب به ممالک کانادا و خلیج مکزیک وممالک مکزیک محدود میشود و حد شمال شرقی جنوبی آن تا شهر الپاز که قسمت قابل کشتی رانی رود ریو گراندل نرت است بواسطۀ دریاچه های مرکزی و خلیج مکزیک و رود ریو گراندل نرت طبیعی است. از دو طرف محیط و محدود به رشته جبال اعصار مختلفه و مرکز آن هم پوشیده از جلگه های بزرگ مسطّح است.
1- جبال شرقی یا جبال آپالاش یا الگانی: جبال آپالاش که بمناسبت اسم قبیله ای از قبایل سرخ پوست به این اسم موسوم شده و آنرا جبال الگانی نیز مینامند رشته جبالیست از جنوب غربی بشمال شرقی و از رودآلاباما تا نیویورک ممتد است طول آن 1400 هزار گز. و عرض آن از 180 الی 200 هزارگز است. احجار این جبال که متعلق به اراضی دورۀ مقدماتی و عصر اولست بواسطۀ عوامل طبیعی بسیار خراب و پست شده و قواعد آن باقیمانده است و پستی و بلندیهائی که از انقلابات اعصار بعد حاصل شده دره های عمیق به امتداد جنوب غربی و شمال شرقی و بموازات همین جبال تولید و تشکیل کرده است که جبال را به دو رشتۀ شرقی و غربی تقسیم می کند دره های عریض هم که معبر رودهاو مجاری انهار است این رشته کوه را بقطعات مختلف تقسیم کرده و قسمتهای آنرا از یکدیگر مجزی کرده است درۀ مرکزی که بطول جبال واقع شده موسوم به درۀ بزرگ و بعرض سی هزار گز و طول صدهزار گز است این دره معبر عمده تاریخی اتازونی است و قسمت عمده رود تنسی شعبه اهیوو وک ازا شعبه آلاباما در آن جاری است. مرتفعترین قسمتهای جبال آپالاش جزء شمالی آن است که به واسطۀ رنگ آبی آن که از دریا بنظر می آید موسوم بجبال آبی است و مرتفعترین قلل آن در جنوب قلّۀ سیاه است بنام بلاک دم که 2044 متر ارتفاع دارد و دامنه های شرقی جبال آپالاش که دارای نشیبی تند و سراشیب است موسوم به پایکوه است و به واسطۀ مجاری انهار بریده شده و آبشارهای بسیار در آن دیده میشود. دامنه های غربی آن که معروف به کمبرلاند است عبارت از فلات مرتفعی است که پست و بلند و نقاط مرتفع آن از دویست الی 1200 گز است و مخصوصاً آثار انقلابات طبیعی در آن زیاده است و غارهای متعدد در آن دیده میشود و بزرگترین آنها غار وسیعی است موسوم به ماموث که دارای خیابانهای طویل [350 هزار گز] و میدانهای وسیع و رودها و دریاچه هاست.
2- جلگه های مرکزی یا درّۀ بزرگ: جلگۀ بزرگ مرکزی اتازونی که بین جبال آپالاش و رشو واقع شده همان مجرای رود می سی سی پی و شعب آن است این جلگه در شمال مجاوراراضی کانادا مرتفع و وصل به اراضی مرتفعۀ کاناداست و تمایل پستی آن بسمت جنوبست و پستی و بلندی آنهم بسیار کم و بواسطۀ مناظر مختلفه اراضی آن بمناطق مختلفه تقسیم میشود قسمت شمال آن مجاور دریاچه ها و حدود کانادا و چمن زار و جنس اراضی آن رسوبیست و بعض تپه های پست هم در آن دیده میشود. مجاور انهار آن جنگلهای خیابانی واقع است شمال این منطقه سابقاً جنگل بوده ولی حال تقریباً جنگلهای آن خیلی کم شده است. حدود جنوبی اتازونی که جلگۀ مسطح و باتلاقیست جزو اراضی زراعتی اتازونی محسوب میشود. در مغرب اتازونی در دامنۀ جبال رشو جلگه های متعددی است که بعضی خشک و بی حاصل و بعض دیگر پرآب هستند و معادن زر و سیم هم در آن یافته میشود.
3- منطقۀ اراضی مرتفعه یا جبال شامخۀ غربی: در مغرب اتازونی جبال مرتفعی که از انقلاب عصر چهارم تشکیل شده واقعست و شامل جبال رشو و وازاچ و فلاتهای کلمبی و مجرای بزرگ رودهای غربی گراند باسن و فلاتهای کلرادو در مغرب آن جبال آبشارهاو سیرا نوادا و بالاخره مجاور سواحل جبال سواحلی یاکست رانژ جبال رشو که منتهی الیه جبال الاسکا و کاناداست در درجۀ 18 عرض شمالی بجبال آتش فشانی مکزیک منتهی میشود و چون مجاور با جلگۀ وسیع مرکزیست قلل آن خالی از برف و یخ است و به این واسطه انقلابات طبیعت در آن مؤثر نشده و قلل مرتفعۀ آن بجا مانده است [مرتفعترین قلل آن قلّۀ پیک لنک (4380 گز) و قلۀ سفید (4410 گز) است] و مجاری انهار و دره ها این کوه را بریده است و بین قطعات آن فاصل شده است علاوه بر این پارکها یا مواقع پوشیده از جنگل و جبال مرتفعه هم در آن بسیار است و معروفترین آنها پارک ملی که در شمال محل انشعاب سرچشمه های رود سنک ریور و می سی سی پی است وسط آن پوشیده از چشمه های آب سرد و گرم و دریاچه های متعدد و آبشارها و جنگلهای انبوه است که جنس اشجارآن از جنس درختهای عظیمۀ عالم و موسوم به سکوایا ژیگانتا است. فلات وسیع کلمبی که بین جبال رشو و جبال آبشارها واقع شده محل جریان رود کلمبی و شعب آن است. این فلات از سعیر قلل آتش فشانی تشکیل شده و در سطح آن دره های عمیق تخته سنگی بسیار است که محل جریان رودهاست و بهمین مناسبت رودها در آنجا آبشارهای بسیار تشکیل میدهند و معروفترین آبشارهای آن آبشاری است که از جریان سنک ریور بوجود آمده است اراضی این فلات چون از جنس احجار سنگ سماقی است قابل زراعت است منتهی عدم وصول بمجاری انهار و تعسّر آبیاری اراضی آنرا بایر و بی حاصل ساخته است.
فلات معروف بفلات مجرای بزرگ جبال وازاچ و سیرا نوادا واقع شده و عرض آن از ششصد الی هفتصد هزار گز است ارتفاع متوسط آنهم از 1200 الی 1800 گز است این فلات در قدیم پست تر بوده و بعدها بواسطۀ رسوب دریاچۀ بزرگی که در دورۀ یخ بندان در این حدود واقع شده بود پوشیده و سطح آن بالاآمده است. این دریاچۀ قدیمی پس از تغییر آب و هوا در نیمکرۀ شمالی بواسطه شدت حرارت خشک شده و از بقایای آن دریاچۀ هومبولت و دریاچۀ شور که بسیار شور میباشد و حیوانی در آن وجود ندارد در جنوب فلات سابق فلات کلرادو واقع است که به مناسبت رودی به همین اسم که در آنجا جاری است به این اسم موسوم گردیده این فلات در ممالک و اراضی اتاه و مکزیک جدید و آریزنا واقع شده ارتفاع متوسط آن 2 هزار گز است هوای آن خشک و سطح آن خالی از نباتات و لم یزرع و بواسطۀ نداشتن معادن و اراضی قابل زراعت به هیچوجه درخور استفاده نیست ولی از طرف دیگر بواسطۀ وضع طبیعی و ترکیبات اراضی و وجود طبقات مختلفه درآن و وقوع اغلب آثار جغرافیایی در آنجا بسیار طرف توجه و اهمیت برای علمای طبیعی و جغرافی است. جبال آبشارها که بمناسبت آبشار کلمبیا به این اسم موسوم شده بواسطۀ ابخره و رطوبات اقیانوس کبیر از برف پوشیده شده است و در دره های مرتفعۀ آن توچال بسیار است به همین جهت دامنه های آن سبز و خرم و پوشیده از جنگلهاست و دامنۀ غربی آن از اشجار سدر و کاج و سرو پوشیده شده. مرتفعترین قلۀ آن 4376 گز ارتفاع دارد منتهی الیه جنوبی این رشته جبال سیرا نوادا که در موازات سواحل واقع شده و آن را گاهی آلپ کالیفرنی می نامند بیشتر قلل مرتفعۀ جبال غربی در این رشته است و عمده آن به بیست قله بالغ می شود و معروفترین قلل آن قلۀویتنی است که 4418 گز ارتفاع دارد و معروفترین قلل اتازونی است. دامنه های شرقی این جبال خشک ولی دامنه های غربی آن پوشیده از جنگل و سبز و خرم است و اشجار آنرا گویند که ده مائه عمر دارد و ارتفاع آن صد گز است این رشته بواسطۀ رودها و مجاری انهار بریده شده است بالاخره در مغرب مجاور سواحل، رشته کوه سواحلی است که آن را کست رانژ گویند این کوه هم بواسطۀ مجاری انهار بریده شده و خلیج سانفرانسیسکو آنرا به دو قسمت می کند جلگه ها و دره های آنهم بسیار حاصلخیز و مفیداست و غلات و اشجار میوه دار در آن بعمل می آید. آب و هوای اتازونی که بین 26 و 49 درجه عرض شمالی واقع شده شامل قسمت عمده منطقۀ معتدله است و اگر چه از دوطرف محیط بجبال مرتفعه میباشد ولی چون ارتفاع جبال غربی بیشتر و ارتفاع جبال شرقی کمتر است بیشتر در معرض آب و هوای اقیانوس اطلس است و آب و هوای اقیانوس کبیر را در آن اثری نیست. آب وهوای اتازونی اگر چه ازشمال بجنوب به نسبت عرض جغرافیائی تغییر میکند ولی تغییرات عمده آن منوط بمجاورت و دوری از اقیانوس است و مناطق عمده آب وهوای آن مانند اوضاع طبیعی اراضی و پستی و بلندی آن بموازات سواحل و جریانهای دریائی از مشرق بمغرب تغییر میکند و بطور کلی خصایص عمده آب وهوای اتازونی که خود آمریکائیها آب وهوای حاره و منجمده توصیف میکنند، این است که در تابستان سوزان و در زمستان بسیار سرد است. بهار تقریباً در آنجا نیست و پائیز آن در عوض بهترین و معتدلترین فصول آن است. اتازونی از حیث آب وهوا به شش منطقه تقسیم میشود: 1- منطقۀ سواحل اقیانوس اطلس که در تابستان بسیار گرم است (بواسطۀ وزش بادهای جنوبی و جنوب غربی) و درزمستان بسیار سرد است (بواسطۀ وزش بادهای شمال غربی) درجۀ حرارت نیویورک که با ناپل در یک عرض واقع شده بطور متوسط در زمستان 17 درجه و 3 دقیقه زیر صفر است و در تابستان 33 درجه و 9 دقیقه بالای صفر است و باید دانست که بخار آب و رطوبت که بواسطۀ مجاورت دریا در این سواحل بسیار است باعث وجود باران میشود ولی بیشتر مبدل ببرف شده مخصوصاً تا واشنگتن هم برف میبارد. 2- منطقۀ خلیج مکزیک و اراضی مجاور آن که بواسطۀ مجاورت با منطقۀ حاره بسیار مرطوب است و باران فراوان مخصوصاً در تابستان میبارد و بهمین مناسبت آب وهوای آن گرم (گرمی آن بسیار نیست و مثل بعض نقاط اتازونی سوزان نمیباشد) و ثابت و سنگین است و بهمین مناسبت امراض ساریه مخصوصاً تب زرد تولید می کند سرمای زمستان آنهم نسبهً سخت و در ارلئان جدید 35 درجه و 8 دقیقه بالای صفر در تابستان و در زمستان 9 درجه و 3دقیقه زیر صفر است. 3- منطقۀ مرکزی یا جلگۀ می سی سی پی و میسوری که شامل اراضی وسیعۀ اتازونی است دارای آب و هوائی خشک است و بهمین مناسبت تغییرات آن بسیار و در تابستان نیز سوزان و در زمستان سخت شدید است و اختلافات درجۀ حرارت آن گذشته از تغییرات فصل درشب و روز هم بسیار است بطوریکه بواسطۀ عبور بادهای سرد غفلهً درجۀ حرارت از فوق صفر به سی درجه تحت صفر میرسد. 4- منطقۀ مشرق و جنوب شرقی دریاچه های بزرگ آمریکا که نیز در زمستان سرد است ولی بواسطۀ مجاورت با دریاچه ها و وجود بخار آب ملایم و معتدلست و تغییرات درجۀ حرارت در آن چندان مشاهده نمیشود و بهمین جهت محل تربیت و نمو اشجار میوه دار است. 5- منطقه اراضی مرتفعۀ غربی که بواسطۀ خشکی هوا درجۀ حرارت در آن بسیار متغیر و مختلف است و مواقع پست آن کویر و بی حاصل و شوره زار است و نباتات آنهم بوته ای میباشد. باران در زمستان میبارد و سایر فصول آن خشک است درجنوب آثار منطقۀ حاره بسیار است و گرمترین نقاط اتازونی میباشد بطوری که در سایه بعض اوقات درجۀ حرارت به پنجاه نیز میرسد. 6- سواحل اقیانوس کبیر که از حیث اعتدال آب و هوا و ملایمت آن بکلی مخالف با سایر مواقع اتازونی و شباهت کلی با آب و هوای اروپای غربی دارد. بخار آبی که بواسطۀ جریان کورسیو بسمت سواحل متوجه است هوای آنجا را مرطوب و معتدل کرده بطوری که زمستان آن ملایم و تابستان آن معتدلتر است و مخصوصاً آب وهوای جنوبی ایالت کالیفرنی شباهت به آب و هوای سواحل شمالی مدیترانه دارد و به همین مناسبت هوا بسیار صاف و درخشانست و محل تربیت و نمو مو و درخت زیتون و انجیر و سیب و زردآلو و گردو و بادام است.
آبهای آن: چون رودهای اتازونی از مصب های غیرمساوی و مختلف جاری است از حیث طول بسیار مختلفند و کلیهً می توانیم رودهای آن را از حیث مصب به دو قسمت کنیم یکی مصب اقیانوس اطلس یا مصب شرقی که به مصبهای اقیانوس اطلس بالاخص و خلیج مکزیک تقسیم می شود دیگر مصب اقیانوس کبیر یا مصب غربی که رودهای آن معدود است. در فلاتهای غربی و دره های بین جبال آن بعض دریاچه ها دیده می شود که تمام آبهای جاریۀ در آنجا به این دریاچه ها داخل می شوند:
اول خلیج مکزیک مهمترین رودهای این مصب همان رود می سی سی پی است که از جمله رودهای معظم و طویل عالم محسوبست این رود که به طول 4200 گز از نقاط دوردست اتازونی شمال جاری است از اراضی مرتفعۀ شمال اتازونی از دریاچۀ ایتاسکا و بعض دریاچه های کوچک دیگر جاری است قسمت علیای آن سریعالسیر و سواحل آن نیزار و پوشیده از علف و برنج جنگلیست و چون مجرای آن پست و بلند است آبشارهای متعدد در آن دیده میشود. شعبه کوچک و کم آب مین زتا در این قسمت به آن ملحق می شود. در قسمت وسطی رود می سی سی پی بشعب مهم فلور که از یسار سن کروا و ویس کن سن و ایلی نوا که بواسطۀ کانالی به شیکاگوو دریاچۀ میشیگان متصل میشود از قسمت یمین به من و میسوری ملحق میشود در این قسمت رود می سی سی پی محیط به تخته سنگهای مرتفعه و سراشیب است و در بعض نقاط محیط به جنگلهای انبوه و یا چمنهای وسیع است.
رود میسوری 4837 هزار گز است و بزرگترین شعبه می سی سی پی محسوب میگردد این رود بتازگی مکشوف شده و اخیراً از سرچشمۀ آن مطلع شده اند. آب این رود کم و گل آلود است و نسبت بطول آن چندان اهمیت ندارد سرچشمۀ آن از پارک یلوستن است و ابتدا از اراضی کوهستانی سنگلاخی عبور میکند و بهمین مناسبت آبشار بسیار دارد و قسمت عمده آن قابل کشتی رانی است ولی در این قسمت هم اغلب تخته های یخ مانع است. در شهر سیوسیتی بالاخره در جلگه داخل شده و سواحل آن از جنگلهای انبوه پوشیده شده است و از این شهر تا مصب قابل کشتی رانی است این رود در حوالی شهر سن لوئی داخل رود می سی سی پی میشود و از آن ببعد رود می سی سی پی را لجن زار وگل آلود می کند بالاخره رود می سی سی پی در جنوب سن لوئی برود اهیو که پس از میسوری مهمترین شعب آن است ملحق میشود این رود [یعنی رود خشک] از جمله شعب یمین می سی سی پی است و طول آن 1570 هزارگز میباشد و شعب آن کمبرلاند و تن نسی است و از اراضی حاصلخیز جنوبی اتازونی گذشته داخل می سی سی پی میشود از سمت شمال این رود به وسیلۀ کانالهای عظیم بدریاچۀ اریه و رود هودسن ملحق میشود. اگرچه بعض اوقات کم آب و مدتی از سال منجمد و بسته است ولی برای کشتی رانی مفید میباشد.
قسمت سفلای رود می سی سی پی در جلگۀپست و رسوبی که در عصر سوم خلیجی بوده و بعدها از رسوب پوشیده شده جاری است عرض آن از 1500 الی 2000 گزاست و عمق آن کم میباشد اراضی اطراف آن بواسطۀ آبهای راکد رود باتلاقی و لجن زار است و جریان آن بواسطۀبدنه های درخت که از اطراف این رود کشیده شده و در بستر این رود جمع شده مثل سدی مانع از عبور و مرور قایقها و کشتیهاست و اغلب بند می آید بالاخره در قسمت سفلی بشعب آرکانزاس و رود سرخ جنوبی متصل شده در کنار شهر ارلئان جدید بدریا میریزد و در مصب تشکیل دلتائی بشکل پنجه های مرغ میدهد و هرسال بیست متر اراضی سواحل را در دریا پیش برده واراضی جدید تشکیل میدهد دیگر از رودهای این مصب رودریو گراندل نرت است که از شعب رشو در خاک اتازونی جاری است و از شهر الپاسو تا مصب سرحد بین مکزیک و اتازونیست. این رود پس از می سی سی پی طویلترین رودهای مصب خلیج مکزیک است (2800 هزار گز) و چون انهار و مجاری بسیار از آن منشعب میکنند سخت کم آب میشود بطوریکه گاهی کشتی رانی در آن میسرنیست و فقط در موقع طغیان قابل استفاده است سایر رودهای این مصب قصیر و کم اهمیت میباشند و در برکه های مجاور سواحل ختم و منتهی میشوند عمده آن رود آلاباما است که در مشرق می سی سی پی جاری و از جبال جنوب الگانی سرچشمه میگیرد.
دوم مصب اقیانوس اطلس: رودهائیکه به این مصب داخل میشوند چندان طویل و مفید نیستند و اگر چه جریان آنها بواسطۀ عبور از جلگه های سواحلی منظم است ولی آب آنها کم است و چندان قابل استفاده نمیباشند عمده آنها رود هودسن است که در بندر نیویورک بدریا میریزد. این رود خیلی پرآب و عریض و قابل کشتی رانی است و بواسطۀ دو کانال بدریاچۀ اریه و دریاچه های شامپولیون و ریشلیو متصل میشود.
سوم مصب اقیانوس کبیر: رودهائی که به اقیانوس کبیر داخل میشود بواسطۀ اینکه در بسترهای عمیق کوهستانی و سنگلاخهای پست و بلند جاری هستند دارای آبشارهای بسیار میباشند و قابل کشتی رانی نیستند رود کلمبیا که در خاک کانادا سرچشمه گرفته و از سمت شمال به اتازونی داخل شده و پس از الحاق به شعبه سنک ریور که از پارک یلوستن جاری و درجریان خود از بسترهای عمیق تخته سنگی میگذرد و آبشار معروفی به اسم آبشار ش شن دارد و بسمت مغرب متوجه شده بدریا میریزد. در جلگۀ کالیفرنی هم رودهای ساکرامنتو و سان ژکن از شمال و جنوب جاری است و بالاخره در کنار مصب بهم ملحق شده و بخلیج سان فرانسیسکو میریزند. دیگر رود کلرادو، (اسپانیاییها ابتدا به این رود رسیده و بواسطۀ رنگ آب آن که از اراضی و معادن آهن میگذرد و زردرنگ است آنرا به اسم رود رنگین نامیدند) این رود هم در جریان خود از بستری بسیار عمیق و تخته سنگی میگذرد و قسمت عمده آن در سنگلاخها واراضی کوهستانی جاری است بالاخره پس از الحاق به شعبه ریوژیلا در جلگۀ رسوبی کالیفرنی داخل شده و شدت تبخیر و کثرت انهاری که از آن جدا شده است آب آنرا کم کرده در خاک مکزیک بخلیج کالیفرنی داخل میشود. در فلات غربی رودهای متعدد جاری است که به دریاچه های داخل میریزند. عمده آن رود هومبلث (500 هزار گز) است که آب آن از ذوب برف جبال رشوحاصل میشود و بدریاچۀ کوچکی میریزد. راه آهن ماوراء اتازونی از درۀ این رود عبور میکند. دریاچۀ شور در این فلات واقع شده و منظرۀ خوشی دارد حال باید دانست که دریاچۀ میشیگان که پنجمین دریاچۀ وصل بدریاچه های مرکزیست بکلی در خاک اتازونی واقع شده و بریدگی زیاد دارد مدخل و رابطۀ آن با دریاچۀ هورن تنگه ای است و بواسطۀ کانالی به رود می سی سی پی می پیوندد.
سواحل آن:اگر چه از شرح پستی و بلندی و وضع رودهای اتازونی بسهولت اوضاع پستی و بلندی و بریدگی سواحل آن معلوم میشود ولی محض مزید اطلاع ذیلاً بطور مشروح اوضاع سواحلی آنرا مذکور میداریم: سواحل اقیانوس اطلس تا خلیج نیویورک بسیار بریده و مضرس است و بواسطۀ ارتفاع و بریدگی شبیه بسواحل فیورد است خلیج های آن خلیج پرتلاند و بستن و دماغۀ آن دماغۀ کد یا دماغۀ مرو است جزیره لنگ آیلند هم در مقابل خلیج نیویورک واقع شده از آن به بعد سواحل پست و اراضی آن رسوبیست و خلیج بزرگ دلاوار و چساپیک در آن واقع است و از این خلیج ها تا حدود سرحد مکزیک سواحل بدون بریدگیست و جز شبه جزیره مرجانی فلورید در همه جای سواحل مجاور تپه های شنی و ریگی است و در مصب رودها پست و باتلاقی میباشد و سواحل اقیانوس کبیر بالعکس در همه جا تخته سنگی و مرتفعست و مجاورت جبال بدریا سواحل را بشکل دیواری بسیار مرتفع کرده و پس از بریدگیهای فراوان سواحل کانادا به سواحل اتازونی بشکل خطی مستقیم و جز خلیج سان فرانسیسکو بریدگی دیگری در آن مشاهده نمیشود این خلیج بواسطۀ وضع طبیعی مناسب خود بسیار طرف توجه و اهمیت است و بهمین مناسبت در کنار آن معتبرترین بنادر آمریکای غربی واقع و مخصوصاً مدخل آن بواسطۀ خوش منظری معروف به باب زرین است. ابتدای مهاجرت اروپائیان در سواحل شرقی اتازونی از مائۀ 17 بوده و در سال 1607 میلادی انگلیسها مهاجرنشین اشرافی ویرژینی و در 1618 مهاجرنشین نیوانگلندو در 1632 ماری لاند و در 1681 پن سیلوانی را تشکیل دادند و چون در همین اوقات هلندیها مهاجرنشین امستردام جدید را در شمال در مصب رود هودسن تشکیل داده بودند انگلیسها در 1644 آنرا از هلندیها متنزع و آنجا رابه اسم نیویورک موسوم و به مستملکات خود ملحق کردنداسپانیاییها در جنوب و جنوب غربی اتازونی مستقل و اراضی کالیفرنی و مکزیک جدید و تکزاس و آریزونا و شبه جزیره فلرید را مالک شدند.
فرانسویان که از سواحل دریاچه ها در جلگۀ رود می سی سی پی داخل اتازونی شده بودند متصرفات خود راتا مصب این رود بسط داده و این اراضی را به اسم لوئیزیان مینامیدند بالاخره اراضی ممالک سیزده گانه دول متحدۀ اتازونی در آن وقت تا رود می سی سی پی محدود بوده و سایر مواقع اتازونی غیر مکشوف و یا جزء متصرفات فرانسویان و اسپانیاییها محسوب میگردید ولی دول متحده پس از استقلال و انفصال از انگلیس بمرور این ممالک و مستملکات را از خارجیهامنتزع و خود متصرف شده و رفته رفته مستملکات خود راتا خلیج مکزیک و سواحل اقیانوس اطلس منبسط کردند چنانکه در 1803 میلادی اراضی لوئیزیان را از فرانسویها و در 1819 اراضی فلورید و اطراف آنرا از اسپانیاییها و در 1848 پس از جنگ با مکزیک و شکست آن اراضی تکزاس ومکزیک جدید و فلات اوتاه و کالیفرنی علیا را از آن منتزع و بموجب قرار داد 1853 اراضی ریوژیلا که جزء نواحی جنوبی آریزنا محسوبست نیز از تصرف مکزیک خارج و به ممالک خود منضم کردند و بالاخره پس از تکمیل مستملکات داخلی خود و وصول بسواحل اقیانوس کبیر چنانکه میدانیم در 1867 اراضی الاسکا را از دولت روس ابتیاع و در 1898 جزایر هاوائی را نیز متصرف شدند و در همین سال 1898 پس از جنگ با اسپانی و شکست آن دولت جزیره پرتوریکو و جزایر فیلیپین و جزیره گوآم رادرماریان از اسپانی گرفتند و در سال 1899 در موقع تقسیم جزایر ساموآ بین انگلیس و آلمان و اتازونی و تصرف جزیره توتوئیلا مستملکات خارجی خود را تکمیل کردند و امروز بواسطۀ اهمیت و نفوذی که دول متحدۀ اتازونی حاصل کرده اند در واقع صاحب اختیار کل آمریکا محسوب میشوند وعنان سیاست دول آمریکا بدست این دولت است و از دول بزرگ عالم یا بزرگترین دولت محسوب میشود.
تاریخ مختصر استقلال اتازونی: ایالات سیزده گانه اتازونی تا اواخر مائۀ هیجدهم جزء مستملکات آمریکای انگلیس محسوب می شد در این وقت دولت انگلیس بدون مشاورۀ ایالات مذکوره مالیات و عوارض جدیدی به آنهاتحمیل کرد و این مسئله موجب عدم رضایت و دلتنگی مهاجرنشینان اتازونی شده و بالاخره نمایندگان این ایالات در سال 1776 بطور کنگره در شهر فیلادلفی اجتماع کرده استقلال خود و انفصال از انگلیس را اعلام و شروع بجنگ وزدوخورد با دولت انگلیس کردند این جنگ هفت سال بطول انجامید و منجر به شکست انگلیس شد و کسانی که اسم آنها با استقلال اتازونی همراه است در این جنگ قدرت و نفوذ مخصوصی بکار بردند یکی واشنگتن رئیس جمهوری اول اتازونی دیگر فرنکلن طبیعی دان مشهور از اهالی بستن اتازونیست و یکی از داوطلبان خارجی که لافایت معروف فرانسویست که در جنگهای بحری انگلیس دخالتی تام داشت و نام مشهوری از خود بیادگار گذاشت بالاخره بواسطۀ دخالت دولت فرانسه عهدنامه ای در سال 1783 بین دولت انگلیس و اتازونی منعقد وبموجب آن دولت انگلیس استقلال این مهاجرنشین را رسماً شناخته و ممالک اتازونی جزء ممالک مستقل عالم محسوب گردید.
وضع حکومت آن ممالک متحدۀ آمریکای شمالی که شامل جمهوری ممالک متحده است از سال 1906 عبارت از 48 دولت کوچک (شامل یک ناحیۀ مشترک واشنگتن و چهار قطعه زمین آریزنا و مکزیک جدید و آلاسکا و هاوائی) و حکومت هریک از دول کوچک بطرز حکومت جمهوری است. فرمانفرما واعضاء پارلمان و حتی اعضاء ادارات و قضاه و مأمورین اجرائیۀ مملکت تمام از طرف ملت انتخاب میشوند هریک از این ممالک از اجتماع نواحی و هر یک از نواحی هم از چند قصبه تشکیل میشود انجمن های شهرداری این قصبات دارای حقوق و اختیاراتی بسیار است و امور قصبات رااداره میکنند و اصل حکومت اتازونی همین انجمنهاست حکومت اتازونی بر طبق قوانین اساسی موضوعه در 1787 م.و تغییرات پانزده گانه که بعدها به آن داده شد شامل سه قوه مجزاست و عبارت از قوه مقننه و اجرائیه و قضائیست:
قوه مقننه با پارلمان یا کنگره است که شامل مجلس سنا و مبعوثان میباشد مجلس سنا مرکب از نمایندگان دول متحده است و هر دولتی دو تن معین کرده و بسنا میفرستد و مدت عضویت اعضاء هم شش سالست و هر دو سال اعضای آن تجدید میشوند مجلس مبعوثان مرکب از وکلاء ملت اتازونیست که برای عموم از طرف ملت انتخاب میشوند وعده اعضای آن 375 تن است اراضی متعلق به اتازونی هم هرکدام یک مبعوث معین کرده و بپارلمان میفرستد و این نمایندگان اگر چه در مذاکرات شرکت می کنند ولی حق رأی ندارند قوانین موضوعه در کنگره از طرف رئیس جمهوری تصدیق میشود و گاهی هم ممکن است رد شود در این صورت باید اقلاً دو ثلث اعضای هر یک از مجلسین صحت آنرا تصدیق کرده و رأی دهند تا موقع قبول یافته و به امضاء رئیس جمهور برسد و کلیهً باید دانست که حقوق و اختیارات کنگره نهایت کم و بالعکس حدود و اختیارات رئیس جمهور بسیار است ریاست قوه مجریه با رئیس جمهورست که به انتخاب دو درجه به مدت چهار سال از طرف ملت انتخاب میشود و در دفعۀ ثانی هم ممکن است مجدداً انتخاب شود طرز انتخاب رئیس جمهور این است که اولاً هریک از دول متحده بعده وکلائی که برای مجلس سنا و مبعوثان انتخاب می کند وکلاء جدید انتخاب کرده و ثانیاً این منتخبین با دستورالعملی که دارند رئیس جمهور و نایب او را انتخاب میکنند.
نایب رئیس جمهوردر موقع ریاست رئیس جمهور رئیس مجلس سنا است و در موقع فوت یا استعفای رئیس جمهور جانشین او میشود اگر این نایب رئیس که به ریاست جمهوری رسیده در موقع ریاست فوت شود در این صورت کنگره رئیس جمهور جدیدی تا موقع انتخابات آیندۀ رئیس جمهور انتخاب میکند چنانکه ذکر شد حقوق و اختیارات رئیس جمهور بسیار است به این معنی که رئیس کل قشون و قوای نظامی بری و بحریست وحق انعقاد عهدنامه ها با تصویب سنا با اوست وزراء و سفراء و نمایندگان دیپلوماسی و قنسولها و قضاه محاکم مالی و سایر مستخدمین دولتی را هم به تصویب سنا معین میکند. وزراء مملکت مثل وزراء سایر دول نمایندۀ اکثریت پارلمان نیستند و مسئول پارلمان هم نمیباشند ومسئولیت آنها نسبت برئیس جمهور است بهمین مناسبت اهمیت سیاسی ندارند و حق انفصال پارلمان هم با آنها نیست.
قوه قضائی ممالک متحده با محکمۀ عالی است که اعضای آن مرکب از نه قاضی است این قضاه از طرف رئیس جمهور انتخاب میشوند و مدت خدمت آنها مادام العمر و احکام آنها غیر قابل نقض و در موقع لزوم هم میتوانند قوانین را فسخ کنند.
شرح بنا و وضعیت شهرهای اتازونی: چون اراضی اتازونی و سیع و منبسط است و چندان طرف احتیاج نیست بنابرین شهرهای آن که جدیداً بنا شده بطرز و ترتیب جدید مرتب است به این معنی که خیابانهای آن وسیع و طویل و منظم و موازی یا عمود بر یکدیگرند اسامی خیابانها به نمره معین میشود و اطراف خیابانها اغلب دو ردیف اشجار است که بزینت آن افزوده و ماشینهای الکتریک و راه آهن های طبقۀ دوم یا زیرزمینی و گارهای وسیع و پلهای عریض معلق که در روی رودها یا خلیجها ساخته شده باعث اهمیت تجارتی یا اقتصادی شهرها شده و شهر را زینت داده است ابنیۀ آن هم اغلب چند طبقه و وسیع است و زینت خارجی ندارد و در تمام شهرها بنای وسط شهر و ابنیۀ عمومی از قبیل عمارت بلدیه و بانک و تأتر و غیره که اغلب از وجوه اعانۀ میلیونرها و متمولین شهر ساخته شده است بسیار عالی و مزین است. بعض شهرهای اتازونی را شهر خلق الساعه می نامند و آنها شهرهائی هستند که بسرعت بواسطۀ مجاورت بمعادن جدید یا اراضی حاصلخیز و غیر آن ساخته شده و در صورتی که هنوز ابنیۀ شهرها بنا نشده تراموی و راه آهن و کارخانجات الکتریک و مهمانخانه و بانک و کلوب و کلیسا و مدرسه و چاپ خانه آن از سنگ و چوب و آجر فوراً تهیه و حاضرمیشود و جمعیت آن بغتهً به پنجهزار نفر میرسد. جمعیت 38 شهر اتازونی از صدهزار نفر متجاوز و 3 شهر از یک ملیون متجاوز و 3 شهر از پانصد هزارنفر متجاوز است و بیشتر جمعیت هم در شهرها و مراکز عمده صنعتی و تجارتی اقامت دارند و در قصبات و دهات و اراضی زراعتی جمعیت کمتر است و کلیهً از حیث اهمیت جغرافیائی و ثروتی تمام شهرهای اتازونی را به ترتیب ذیل تقسیم می کنند: شمال اقیانوس اطلس و شمال مرکز که بیش از سی شهر از 38 شهر عمده در آن است دیگر شهرهای جنوب سواحل اقیانوس اطلس و جنوب مرکز و بالاخره بشهرهای غربی اتازونی تقسیم میشود.
مهمترین و پرجمعیت ترین شهرهای اتازونی در قسمت شمال سواحل اقیانوس اطلس است و مخصوصاًشهرها و بنادر آن تجارتی و صنعتی میباشد مهمترین شهرهای آن که اول شهر عالم از حیث جمعیت و تجارت و صنعت میباشد شهر نیویورک است که دارای قصبات و منضمات است جمعیت آن بالغ به هفت ملیون نفر است و دارای خیابانهای طویل و باریک میباشد. قسمت عمده این شهر در روی شبه جزیره باریکی که بین رود هودسن و باب کست ریور است واقع شده و از آنجا تا بروکلین که در جزیره لنگ آیلاند است پلی معلق بطول 1826 متر ساخته شده در جنوب غربی نیویورک شهر فیلادلفی که از حیث عده جمعیت سوم شهر اتازونی است (2064000) این شهر تاریخی و محل انتشار و تشکیل استقلال اتازونی در 1776 میباشد. کارخانه های فرش بافی دارد. و فرشهای اتازونی در این کارخانه تهیه میشود تجارت نفت ذغال و گندم از این شهر است. در شمال شرقی نیویورک بندر تجارتی مهم نیوهاون (187 هزار) و بندر پروویدانس (250 هزار) است شهر عمده صنعتی است و کارخانجات نقره کاری و جواهرتراشی دارد دیگر شهر بستن (785000) که وطن و مسقطالراس فرانکلن و شهری تاریخی است بندری تجارتی و قلعه ای نظامی دارد و مرکز کارخانه های کفش دوزی اتازونی است دانشگاه و کتابخانه و مجامع علمی و غیره نیز دارد دیگر شهرهای صنعتی فال ریور و دیگر در داخل اراضی شهر سیراکوز که در سر راه آهن و کانالهای بین دریاچه ها و نیویورک واقع شده و کارخانجات فلزسازی دارد دیگر شهر رچستر که مرکز تجارت غلات و محل نمو و تربیت اشجار میوه دار است دیگر بندر بوفالو (575000) که در کناردریاچۀ اریه واقع و کارخانجات بزرگ کشتی سازی دارد تجارت دواب و غلات و چوب این بندر مشهور است و بین شهرهای شمال اقیانوس اطلس و شمال مرکز شهر بزرگ صنعتی سکرانتن و منضمات آن شهرهای پیتسبورگ (700000) و آلگانی است که کارخانجات بزرگ فلزسازی دارد و بزرگترین تجارتگاهها و محل فروش ذغال سنگ اتازونیست. شهرهای شمال و مرکز: مهمترین شهرهای این قسمت همان شهر شیکاگو (3375000) یا شهر جدید است که در کنار دریاچۀ میشیگان واقع شده که بسرعت ترقی کرده و از شهرهای عظیم عالم محسوب میشود و عمده اهالی آن از نژاد آلمانی هستند و چون در مرکز اراضی زراعتی اتازونی واقع شده بنابراین محل تجارت دواب است و غلات هم بیشتر در آنجا خرید و فروش میشود و کارخانجات بزرگ برای تهیۀ گوشت دارد علاوه بر این کارخانجات ماشین و واگون سازی هم در آنجاست خانه های آن مطبق و اغلب تا بیست طبقه و زیاده است دیگر شهر کلولاند (900000) که یکی از بنادر مهم دریاچۀ اریه است و محل تجارت غلات است کارخانجات تصفیۀ نفط و مس و آهن سازی دارد دیگر شهر سن سیناتی (450000) که در کنار رود اهیو واقع شده و دوثلث اهالی آن آلمانیست. کارخانه های آبجوسازی و تهیۀ گوشت و کارخانه های پشم بافی و آسیا و کارخانه ها برای آرد کردن گندم دارد. شهر تولدو که محل تجارت غلات وچوبست و کارخانه های فلزسازی دارد و شهر دتروا (160000) که در معبر راه آهن های اتازونی و کاناداست در کنار دریاچۀ اریه واقع شده و از بنادر معروف آن میباشند دیگر شهر مین آپلیس که مجاور شهر سن پل واقع شده هر دو دارای کارخانه های آرد در درجۀ اول و شهر دوم در کنار رود می سی سی پی و ابتدای قسمت کشتی رانی این رود واقع است دیگر شهر سن لوئی (850000 نفر) که در مرکز اتازونی در کنار می سی سی پی مجاور مصب میسوری واقع شده و فاصله آن از سواحل اقیانوس اطلس و جبال رشو و دریاچه و خلیج مکزیک تقریباً یکسانست و عمده خطوط راه آهن عرضی اتازونی از آنجا میگذرد و در آنجا پلهای غریب الشکل ساخته اند و محل ورود و خروج کشتی های تجارتی است. کارخانجات آب جوسازی و توتون سازی و کفش دوزی و تهیۀ گوشت خوک و گاو و قندسازی دارد. دیگر شهر کانزاس سیتی که از جملۀ شهرهای خلق الساعه و در کنار رود میسوری واقع شده وبواسطۀ عبور راه آهن ماوراء اتازونی و کارخانه های بزرگ که برای تهیۀ گوشت دارد از این حیث با شهرهای سن سیناتی و شیکاگو رقابت میکند.
شهرهای جنوبی سواحل اقیانوس اطلس: عمده شهرهائی که در این قسمت واقع شده کم و اهمیت آنها کمتر است از جمله شهر بالتی مور که در کنار خلیج شیزابیک و خوش آب وهوا و دارای خانه های خوش منظر است و کارخانجات برای تهیه کردن صدفهای مأکول دارد. دیگر شهر واشنگتن (یک ملیون و پانصد و شصت و دو هزار) که پایتخت اتازونی و در جلگۀ وسیعی خوش آب و هوا و سبز و خرم واقع شده و مرکز ادارات دولتی و محل اقامت رئیس جمهورست. خانه رئیس جمهوردر عمارتی است که آنرا خانه سفید نامند و تزیینات خارجی دارد و محل تماشا و گردشگاه عمومیست. خانه قدیم واشنگتن امروز مبدل بموزۀ آلات جنگی و یادگارهای زمان استقلال اتازونی گردیده و گردشگاه عمومیست. شهرهای چارلستن و ساواناه بنادر تجارتی برای خروج پنبه و بندر کی وست در منتهی الیه جنوبی شبه جزیره فلورید بندر نظامی است و جبه خانه بزرگی دارد.
شهرهای جنوب مرکز: ازجمله شهرهای معروف این نواحی یکی لوئیزویل است که در کنار ساحل یسار رود اهیو واقع شده و اهمیت محلی دارد دیگر شهر منفیس در کنار می سی سی پی واقع شده و اغلب در معرض امراض ساریه مثل طاعون و تب زرد است و اهالی آن دچار صدمات این امراض هستند این شهر انبار غله و توتون و پنبه است و یکی از مواقع اقامت سفاین اتازونی است. دیگر شهر ارلئان جدید (429000) در دلتای رود می سی سی پی واقع شده و چون اراضی آنجا باتلاقی و رسوبیست اغلب خانه های آن در روی پایه ها و زیر زمین های وسیع ساخته شده و قبرستان هاهم در زیر زمین وسیع است. یک ربع جمعیت این شهر سیاه پوست و از برده های اتازونی هستند که آزاد شده اند و شغل عمده آنها تجارت پنبه است این شهر بزرگترین تجارتگاههای پنبۀ عالم محسوب میشود ولی هوای آن مرطوب و مضر است و تولید امراض ساریه میکند. یک شعبه راه آهن از آنجا به نیویورک اتصال داده شده و بر اهمیت آن افزوده ولی مخصوصاً اهمیت این شهر پس از اتمام حفر کانال پاناما بیشتر و به عظمت و ترقی تجارت آن افزوده شده است.
شهرهای غربی اتازونی: از شهرهای عمده این قسمت یکی شهر دنور (290000) که در پای جبال رشو و مجاور قله پیک واقع شده و چون هوای آن خشک و سالم است اغلب اشخاص متمول در آنجا اقامت می کنند علاوه بر این مرکز استخراج معادن طلاست. دیگر شهر سالت لیک سی تی (150000 نفر) که محل اقامت مرمنها و تربیت اشجار میوه دار و مهمترین شهرهای این قسمت همان شهر سان فرانسیسکو (635000) که از بنادر معتبر سواحل اقیانوس کبیر محسوب میشود و رابطۀ تجارتی با تمام بنادر این اقیانوس دارد. این شهر در کنار خلیجی خوش منظر و مطبوع واقع شده هوای آنهم خشک و سالم است سه شعبه راه آهن اتازونی از اطراف به آن منتهی میشود و رفته رفته به اهمیت آن افزوده و مخصوصاً پس از حفر تنگۀ پاناما معتبر و مهمتر شده است این شهر در زمین لرزۀ سال 1906 تقریباً بالکل خراب و ویران شد پس از آن مجدداً بنا و دایر گردید بیشتر اهمیت آن بواسطۀ استخراج معادن طلای اطراف آن است ولی امروز اهمیت تجارتی دارد.
جغرافیای ثروتی و اقتصادی اتازونی: اوضاع اقتصادی و ثروتی اتازونی و ازدیاد و تنوع محصولات طبیعی آنهم مناسب با وسعت فوق العادۀ خاک آن است و اعمال انسانی که منابع ثروت آنرا بکار انداخته وبی نهایت از اراضی آن استفاده می کند نیز بواسطۀ کثرت و وفور جمعیت آن بمرور ترقی میکنند و چون عادات و قوانین قدیمه و یا بعض موانع و عوائق دیگر که در ممالک دنیای قدیم مانع پیشرفت و تا حدّی عایقی برای تزیید محصولات ثروت مملکت است در اتازونی بواسطۀ عدم قدمت آن وجود ندارد لهذا اوضاع اقتصادی آن به اندازه ای بسیار است که بهیچوجه طرف مقایسه با ممالک دنیای قدیم نیست و اشباه و نظایر آن در هیچیک از قطعات عالم دیده نمیشود.
اتازونی از حیث محصولات زراعتی و صنعتی اولین دولت بزرگ عالم محسوب میشود و علت عمده آن مربوط به دو امر اصلی و عمده است یکی اوضاع طبیعی مملکت، دیگر کار اهالی زیرااولاً اراضی اتازونی حاصلخیز و بی اندازه برای زراعت مفید است و اعماق اراضی آنهم ثروتهای بی پایان دارد وثانیاً از حیث کثرت وسائل حمل و نقل و ترقی فوق العادۀ آلات و ادوات و ماشینها و کارخانه ها و اجتماع کارو آزادی معاوضه مابین ممالک متحده و بالاخره بعلت جدیت و صبوری آمریکائیان در کار و عدم پیش آمد عوائقی که در ممالک دنیای قدیم از عادات و رسوم کهنۀ قدیمه ناشی شده و کار و صنعت و زراعت را مانعست توانسته است اوضاع ثروتی خود را ترقی داده و از این حیث رتبۀ اول را دارا شود.
محصولات زراعتی آن: چنانکه ذکر شد اتازونی از حیث کثرت محصولات زراعتی در بین سایر دول عالم مزیت فوق العاده ای دارد. دیگر مسئله ای که نباید از نظر دور داشت این است که در هیچیک از ممالک عالم محصولات اراضی در محل تهیه بتوسط کارخانجات بمصرف نمیرسددر صورتی که در اتازونی بواسطۀ فراهم بودن موجبات و لوازم آن کارخانجات بزرگ بیشتر محصولات اراضی را به مصرف رسانیده و تهیه میکند این است که در ضمن شرح اوضاع زراعتی اتازونی محتاج بشرح صنایع مختلفه که مخصوص و مربوط بدانست نیز خواهیم بود تا اینکه نکات و ملاحظات لازمه را از هم مجزا و علیحده قرار نداده باشیم. کلیهً باید دانست که قسمتی از اراضی زراعتی اتازونی از جنس اراضی سیاه روسیه میباشد و به این مناسبت بسیار حاصلخیز است از طرف دیگر وضع آب و هوا و ترتیب تقسیم اراضی و تنظیم کار زراعت و تکمیل آلات و ماشینهای زراعتی و کثرت حیوانات اهلی باعث مزیّت اتازونی بر دیگر ممالک عالم گردیده و علاوه بر این در هر یک ازدول کوچک اتازونی بترتیبات معین موجبات تسهیل عمل زراعت را بوسیلۀ دادن اراضی مجانی بمالکین جدید و مهاجرین خارجی و راهنمائی زارعین و تعیین محصولاتی که در اراضی بعمل می آید فراهم کرده اند و مجاور اراضی زراعتی در هر یک از دول محلی است که در آنجا اقسام نباتات زراعتی محصولات ارضی را تربیت میکنند. و از آنجا طرز زراعت اراضی و ماشینهای لازمه و محصولاتی که باید بعمل آورد بمهاجرین و مالکین می آموزند. بزرگترین محصول اراضی زراعتی اتازونی ذرّت (گندمکه) است که آنرا گندم هندی مینامند و مقدار آن بقدری بسیار است که ربع تمام محصول ذرت عالم را تهیه میکند و بیشتر در ممالک شمال و مرکز و مشرق بعمل می آید مصرف آن هم تغذیۀستور است و کمتر بخارج صادر میشود. دیگر گندم که درممالک مینه سوتا و داکتا و کانزاس و نبراسکا و واشنگتن و ارگن بعمل می آید. و مقدار کثیر آن بخارج حمل میشود. کلیۀ محصول آن به اندازۀ ثلث محصول اروپا و فوق مقدار گندم هریک از ممالک اروپاست گندم اتازونی به وسیل
وضع طبیعی و حدود آن: ممالک متحدۀ آمریکای شمالی که بین 26 و 49 درجۀ عرض شمالی واقع شده موقع مهمی را در آمریکا داراست وبواسطۀ نزدیکی و مجاورت به اروپا و آسیا و وقوع آن بین دو اقیانوس بزرگ از فوائد و منافع براری قدیمۀعالم بخوبی استفاده کرده و بهره مند میشود و بهمین مناسبت زودتر اراضی آن مسکون شد و اوضاع سیاسی و اقتصادی آن ترقی کرد و مقام بلندی را در بین سائر ممالک دنیا دارا شد بطوری که واقعاً میتوان گفت امروز عنان سیاست دول آمریکا به ید اقتدار اوست و مخصوصاً پس از حفر تنگۀ پاناما (که در 1914 میلادی افتتاح شد) اهمیت جغرافیائی و سیاسی آن زیاده شده و وظایف و تکالیف مختصۀ آن برای سرپرستی سایر ممالک آمریکا و مواظبت مخصوص این برّ بزرگ منبسطتر خواهد شد. ممالک اتازونی که قسمت وسط یا مرکز آمریکای شمالی را شامل است و ازدو طرف مربوط و محدود به اقیانوس کبیر و اطلس است واز سمت شمال و جنوب به ممالک کانادا و خلیج مکزیک وممالک مکزیک محدود میشود و حد شمال شرقی جنوبی آن تا شهر الپاز که قسمت قابل کشتی رانی رود ریو گراندل نرت است بواسطۀ دریاچه های مرکزی و خلیج مکزیک و رود ریو گراندل نرت طبیعی است. از دو طرف محیط و محدود به رشته جبال اعصار مختلفه و مرکز آن هم پوشیده از جلگه های بزرگ مسطّح است.
1- جبال شرقی یا جبال آپالاش یا الگانی: جبال آپالاش که بمناسبت اسم قبیله ای از قبایل سرخ پوست به این اسم موسوم شده و آنرا جبال الگانی نیز مینامند رشته جبالیست از جنوب غربی بشمال شرقی و از رودآلاباما تا نیویورک ممتد است طول آن 1400 هزار گز. و عرض آن از 180 الی 200 هزارگز است. احجار این جبال که متعلق به اراضی دورۀ مقدماتی و عصر اولست بواسطۀ عوامل طبیعی بسیار خراب و پست شده و قواعد آن باقیمانده است و پستی و بلندیهائی که از انقلابات اعصار بعد حاصل شده دره های عمیق به امتداد جنوب غربی و شمال شرقی و بموازات همین جبال تولید و تشکیل کرده است که جبال را به دو رشتۀ شرقی و غربی تقسیم می کند دره های عریض هم که معبر رودهاو مجاری انهار است این رشته کوه را بقطعات مختلف تقسیم کرده و قسمتهای آنرا از یکدیگر مجزی کرده است درۀ مرکزی که بطول جبال واقع شده موسوم به درۀ بزرگ و بعرض سی هزار گز و طول صدهزار گز است این دره معبر عمده تاریخی اتازونی است و قسمت عمده رود تنسی شعبه اهیوو وک ازا شعبه آلاباما در آن جاری است. مرتفعترین قسمتهای جبال آپالاش جزء شمالی آن است که به واسطۀ رنگ آبی آن که از دریا بنظر می آید موسوم بجبال آبی است و مرتفعترین قلل آن در جنوب قلّۀ سیاه است بنام بلاک دم که 2044 متر ارتفاع دارد و دامنه های شرقی جبال آپالاش که دارای نشیبی تند و سراشیب است موسوم به پایکوه است و به واسطۀ مجاری انهار بریده شده و آبشارهای بسیار در آن دیده میشود. دامنه های غربی آن که معروف به کمبرلاند است عبارت از فلات مرتفعی است که پست و بلند و نقاط مرتفع آن از دویست الی 1200 گز است و مخصوصاً آثار انقلابات طبیعی در آن زیاده است و غارهای متعدد در آن دیده میشود و بزرگترین آنها غار وسیعی است موسوم به ماموث که دارای خیابانهای طویل [350 هزار گز] و میدانهای وسیع و رودها و دریاچه هاست.
2- جلگه های مرکزی یا درّۀ بزرگ: جلگۀ بزرگ مرکزی اتازونی که بین جبال آپالاش و رشو واقع شده همان مجرای رود می سی سی پی و شعب آن است این جلگه در شمال مجاوراراضی کانادا مرتفع و وصل به اراضی مرتفعۀ کاناداست و تمایل پستی آن بسمت جنوبست و پستی و بلندی آنهم بسیار کم و بواسطۀ مناظر مختلفه اراضی آن بمناطق مختلفه تقسیم میشود قسمت شمال آن مجاور دریاچه ها و حدود کانادا و چمن زار و جنس اراضی آن رسوبیست و بعض تپه های پست هم در آن دیده میشود. مجاور انهار آن جنگلهای خیابانی واقع است شمال این منطقه سابقاً جنگل بوده ولی حال تقریباً جنگلهای آن خیلی کم شده است. حدود جنوبی اتازونی که جلگۀ مسطح و باتلاقیست جزو اراضی زراعتی اتازونی محسوب میشود. در مغرب اتازونی در دامنۀ جبال رشو جلگه های متعددی است که بعضی خشک و بی حاصل و بعض دیگر پرآب هستند و معادن زر و سیم هم در آن یافته میشود.
3- منطقۀ اراضی مرتفعه یا جبال شامخۀ غربی: در مغرب اتازونی جبال مرتفعی که از انقلاب عصر چهارم تشکیل شده واقعست و شامل جبال رشو و وازاچ و فلاتهای کلمبی و مجرای بزرگ رودهای غربی گراند باسن و فلاتهای کلرادو در مغرب آن جبال آبشارهاو سیرا نوادا و بالاخره مجاور سواحل جبال سواحلی یاکست رانژ جبال رشو که منتهی الیه جبال الاسکا و کاناداست در درجۀ 18 عرض شمالی بجبال آتش فشانی مکزیک منتهی میشود و چون مجاور با جلگۀ وسیع مرکزیست قلل آن خالی از برف و یخ است و به این واسطه انقلابات طبیعت در آن مؤثر نشده و قلل مرتفعۀ آن بجا مانده است [مرتفعترین قلل آن قلّۀ پیک لنک (4380 گز) و قلۀ سفید (4410 گز) است] و مجاری انهار و دره ها این کوه را بریده است و بین قطعات آن فاصل شده است علاوه بر این پارکها یا مواقع پوشیده از جنگل و جبال مرتفعه هم در آن بسیار است و معروفترین آنها پارک ملی که در شمال محل انشعاب سرچشمه های رود سنک ریور و می سی سی پی است وسط آن پوشیده از چشمه های آب سرد و گرم و دریاچه های متعدد و آبشارها و جنگلهای انبوه است که جنس اشجارآن از جنس درختهای عظیمۀ عالم و موسوم به سکوایا ژیگانتا است. فلات وسیع کلمبی که بین جبال رشو و جبال آبشارها واقع شده محل جریان رود کلمبی و شعب آن است. این فلات از سعیر قلل آتش فشانی تشکیل شده و در سطح آن دره های عمیق تخته سنگی بسیار است که محل جریان رودهاست و بهمین مناسبت رودها در آنجا آبشارهای بسیار تشکیل میدهند و معروفترین آبشارهای آن آبشاری است که از جریان سنک ریور بوجود آمده است اراضی این فلات چون از جنس احجار سنگ سماقی است قابل زراعت است منتهی عدم وصول بمجاری انهار و تعسّر آبیاری اراضی آنرا بایر و بی حاصل ساخته است.
فلات معروف بفلات مجرای بزرگ جبال وازاچ و سیرا نوادا واقع شده و عرض آن از ششصد الی هفتصد هزار گز است ارتفاع متوسط آنهم از 1200 الی 1800 گز است این فلات در قدیم پست تر بوده و بعدها بواسطۀ رسوب دریاچۀ بزرگی که در دورۀ یخ بندان در این حدود واقع شده بود پوشیده و سطح آن بالاآمده است. این دریاچۀ قدیمی پس از تغییر آب و هوا در نیمکرۀ شمالی بواسطه شدت حرارت خشک شده و از بقایای آن دریاچۀ هومبولت و دریاچۀ شور که بسیار شور میباشد و حیوانی در آن وجود ندارد در جنوب فلات سابق فلات کلرادو واقع است که به مناسبت رودی به همین اسم که در آنجا جاری است به این اسم موسوم گردیده این فلات در ممالک و اراضی اتاه و مکزیک جدید و آریزنا واقع شده ارتفاع متوسط آن 2 هزار گز است هوای آن خشک و سطح آن خالی از نباتات و لم یزرع و بواسطۀ نداشتن معادن و اراضی قابل زراعت به هیچوجه درخور استفاده نیست ولی از طرف دیگر بواسطۀ وضع طبیعی و ترکیبات اراضی و وجود طبقات مختلفه درآن و وقوع اغلب آثار جغرافیایی در آنجا بسیار طرف توجه و اهمیت برای علمای طبیعی و جغرافی است. جبال آبشارها که بمناسبت آبشار کلمبیا به این اسم موسوم شده بواسطۀ ابخره و رطوبات اقیانوس کبیر از برف پوشیده شده است و در دره های مرتفعۀ آن توچال بسیار است به همین جهت دامنه های آن سبز و خرم و پوشیده از جنگلهاست و دامنۀ غربی آن از اشجار سدر و کاج و سرو پوشیده شده. مرتفعترین قلۀ آن 4376 گز ارتفاع دارد منتهی الیه جنوبی این رشته جبال سیرا نوادا که در موازات سواحل واقع شده و آن را گاهی آلپ کالیفرنی می نامند بیشتر قلل مرتفعۀ جبال غربی در این رشته است و عمده آن به بیست قله بالغ می شود و معروفترین قلل آن قلۀویتنی است که 4418 گز ارتفاع دارد و معروفترین قلل اتازونی است. دامنه های شرقی این جبال خشک ولی دامنه های غربی آن پوشیده از جنگل و سبز و خرم است و اشجار آنرا گویند که ده مائه عمر دارد و ارتفاع آن صد گز است این رشته بواسطۀ رودها و مجاری انهار بریده شده است بالاخره در مغرب مجاور سواحل، رشته کوه سواحلی است که آن را کست رانژ گویند این کوه هم بواسطۀ مجاری انهار بریده شده و خلیج سانفرانسیسکو آنرا به دو قسمت می کند جلگه ها و دره های آنهم بسیار حاصلخیز و مفیداست و غلات و اشجار میوه دار در آن بعمل می آید. آب و هوای اتازونی که بین 26 و 49 درجه عرض شمالی واقع شده شامل قسمت عمده منطقۀ معتدله است و اگر چه از دوطرف محیط بجبال مرتفعه میباشد ولی چون ارتفاع جبال غربی بیشتر و ارتفاع جبال شرقی کمتر است بیشتر در معرض آب و هوای اقیانوس اطلس است و آب و هوای اقیانوس کبیر را در آن اثری نیست. آب وهوای اتازونی اگر چه ازشمال بجنوب به نسبت عرض جغرافیائی تغییر میکند ولی تغییرات عمده آن منوط بمجاورت و دوری از اقیانوس است و مناطق عمده آب وهوای آن مانند اوضاع طبیعی اراضی و پستی و بلندی آن بموازات سواحل و جریانهای دریائی از مشرق بمغرب تغییر میکند و بطور کلی خصایص عمده آب وهوای اتازونی که خود آمریکائیها آب وهوای حاره و منجمده توصیف میکنند، این است که در تابستان سوزان و در زمستان بسیار سرد است. بهار تقریباً در آنجا نیست و پائیز آن در عوض بهترین و معتدلترین فصول آن است. اتازونی از حیث آب وهوا به شش منطقه تقسیم میشود: 1- منطقۀ سواحل اقیانوس اطلس که در تابستان بسیار گرم است (بواسطۀ وزش بادهای جنوبی و جنوب غربی) و درزمستان بسیار سرد است (بواسطۀ وزش بادهای شمال غربی) درجۀ حرارت نیویورک که با ناپل در یک عرض واقع شده بطور متوسط در زمستان 17 درجه و 3 دقیقه زیر صفر است و در تابستان 33 درجه و 9 دقیقه بالای صفر است و باید دانست که بخار آب و رطوبت که بواسطۀ مجاورت دریا در این سواحل بسیار است باعث وجود باران میشود ولی بیشتر مبدل ببرف شده مخصوصاً تا واشنگتن هم برف میبارد. 2- منطقۀ خلیج مکزیک و اراضی مجاور آن که بواسطۀ مجاورت با منطقۀ حاره بسیار مرطوب است و باران فراوان مخصوصاً در تابستان میبارد و بهمین مناسبت آب وهوای آن گرم (گرمی آن بسیار نیست و مثل بعض نقاط اتازونی سوزان نمیباشد) و ثابت و سنگین است و بهمین مناسبت امراض ساریه مخصوصاً تب زرد تولید می کند سرمای زمستان آنهم نسبهً سخت و در ارلئان جدید 35 درجه و 8 دقیقه بالای صفر در تابستان و در زمستان 9 درجه و 3دقیقه زیر صفر است. 3- منطقۀ مرکزی یا جلگۀ می سی سی پی و میسوری که شامل اراضی وسیعۀ اتازونی است دارای آب و هوائی خشک است و بهمین مناسبت تغییرات آن بسیار و در تابستان نیز سوزان و در زمستان سخت شدید است و اختلافات درجۀ حرارت آن گذشته از تغییرات فصل درشب و روز هم بسیار است بطوریکه بواسطۀ عبور بادهای سرد غفلهً درجۀ حرارت از فوق صفر به سی درجه تحت صفر میرسد. 4- منطقۀ مشرق و جنوب شرقی دریاچه های بزرگ آمریکا که نیز در زمستان سرد است ولی بواسطۀ مجاورت با دریاچه ها و وجود بخار آب ملایم و معتدلست و تغییرات درجۀ حرارت در آن چندان مشاهده نمیشود و بهمین جهت محل تربیت و نمو اشجار میوه دار است. 5- منطقه اراضی مرتفعۀ غربی که بواسطۀ خشکی هوا درجۀ حرارت در آن بسیار متغیر و مختلف است و مواقع پست آن کویر و بی حاصل و شوره زار است و نباتات آنهم بوته ای میباشد. باران در زمستان میبارد و سایر فصول آن خشک است درجنوب آثار منطقۀ حاره بسیار است و گرمترین نقاط اتازونی میباشد بطوری که در سایه بعض اوقات درجۀ حرارت به پنجاه نیز میرسد. 6- سواحل اقیانوس کبیر که از حیث اعتدال آب و هوا و ملایمت آن بکلی مخالف با سایر مواقع اتازونی و شباهت کلی با آب و هوای اروپای غربی دارد. بخار آبی که بواسطۀ جریان کورسیو بسمت سواحل متوجه است هوای آنجا را مرطوب و معتدل کرده بطوری که زمستان آن ملایم و تابستان آن معتدلتر است و مخصوصاً آب وهوای جنوبی ایالت کالیفرنی شباهت به آب و هوای سواحل شمالی مدیترانه دارد و به همین مناسبت هوا بسیار صاف و درخشانست و محل تربیت و نمو مو و درخت زیتون و انجیر و سیب و زردآلو و گردو و بادام است.
آبهای آن: چون رودهای اتازونی از مصب های غیرمساوی و مختلف جاری است از حیث طول بسیار مختلفند و کلیهً می توانیم رودهای آن را از حیث مصب به دو قسمت کنیم یکی مصب اقیانوس اطلس یا مصب شرقی که به مصبهای اقیانوس اطلس بالاخص و خلیج مکزیک تقسیم می شود دیگر مصب اقیانوس کبیر یا مصب غربی که رودهای آن معدود است. در فلاتهای غربی و دره های بین جبال آن بعض دریاچه ها دیده می شود که تمام آبهای جاریۀ در آنجا به این دریاچه ها داخل می شوند:
اول خلیج مکزیک مهمترین رودهای این مصب همان رود می سی سی پی است که از جمله رودهای معظم و طویل عالم محسوبست این رود که به طول 4200 گز از نقاط دوردست اتازونی شمال جاری است از اراضی مرتفعۀ شمال اتازونی از دریاچۀ ایتاسکا و بعض دریاچه های کوچک دیگر جاری است قسمت علیای آن سریعالسیر و سواحل آن نیزار و پوشیده از علف و برنج جنگلیست و چون مجرای آن پست و بلند است آبشارهای متعدد در آن دیده میشود. شعبه کوچک و کم آب مین زتا در این قسمت به آن ملحق می شود. در قسمت وسطی رود می سی سی پی بشعب مهم فلور که از یسار سن کروا و ویس کن سن و ایلی نوا که بواسطۀ کانالی به شیکاگوو دریاچۀ میشیگان متصل میشود از قسمت یمین به من و میسوری ملحق میشود در این قسمت رود می سی سی پی محیط به تخته سنگهای مرتفعه و سراشیب است و در بعض نقاط محیط به جنگلهای انبوه و یا چمنهای وسیع است.
رود میسوری 4837 هزار گز است و بزرگترین شعبه می سی سی پی محسوب میگردد این رود بتازگی مکشوف شده و اخیراً از سرچشمۀ آن مطلع شده اند. آب این رود کم و گل آلود است و نسبت بطول آن چندان اهمیت ندارد سرچشمۀ آن از پارک یلوستن است و ابتدا از اراضی کوهستانی سنگلاخی عبور میکند و بهمین مناسبت آبشار بسیار دارد و قسمت عمده آن قابل کشتی رانی است ولی در این قسمت هم اغلب تخته های یخ مانع است. در شهر سیوسیتی بالاخره در جلگه داخل شده و سواحل آن از جنگلهای انبوه پوشیده شده است و از این شهر تا مصب قابل کشتی رانی است این رود در حوالی شهر سن لوئی داخل رود می سی سی پی میشود و از آن ببعد رود می سی سی پی را لجن زار وگل آلود می کند بالاخره رود می سی سی پی در جنوب سن لوئی برود اهیو که پس از میسوری مهمترین شعب آن است ملحق میشود این رود [یعنی رود خشک] از جمله شعب یمین می سی سی پی است و طول آن 1570 هزارگز میباشد و شعب آن کمبرلاند و تن نسی است و از اراضی حاصلخیز جنوبی اتازونی گذشته داخل می سی سی پی میشود از سمت شمال این رود به وسیلۀ کانالهای عظیم بدریاچۀ اریه و رود هودسن ملحق میشود. اگرچه بعض اوقات کم آب و مدتی از سال منجمد و بسته است ولی برای کشتی رانی مفید میباشد.
قسمت سفلای رود می سی سی پی در جلگۀپست و رسوبی که در عصر سوم خلیجی بوده و بعدها از رسوب پوشیده شده جاری است عرض آن از 1500 الی 2000 گزاست و عمق آن کم میباشد اراضی اطراف آن بواسطۀ آبهای راکد رود باتلاقی و لجن زار است و جریان آن بواسطۀبدنه های درخت که از اطراف این رود کشیده شده و در بستر این رود جمع شده مثل سدی مانع از عبور و مرور قایقها و کشتیهاست و اغلب بند می آید بالاخره در قسمت سفلی بشعب آرکانزاس و رود سرخ جنوبی متصل شده در کنار شهر ارلئان جدید بدریا میریزد و در مصب تشکیل دلتائی بشکل پنجه های مرغ میدهد و هرسال بیست متر اراضی سواحل را در دریا پیش برده واراضی جدید تشکیل میدهد دیگر از رودهای این مصب رودریو گراندل نرت است که از شعب رشو در خاک اتازونی جاری است و از شهر الپاسو تا مصب سرحد بین مکزیک و اتازونیست. این رود پس از می سی سی پی طویلترین رودهای مصب خلیج مکزیک است (2800 هزار گز) و چون انهار و مجاری بسیار از آن منشعب میکنند سخت کم آب میشود بطوریکه گاهی کشتی رانی در آن میسرنیست و فقط در موقع طغیان قابل استفاده است سایر رودهای این مصب قصیر و کم اهمیت میباشند و در برکه های مجاور سواحل ختم و منتهی میشوند عمده آن رود آلاباما است که در مشرق می سی سی پی جاری و از جبال جنوب الگانی سرچشمه میگیرد.
دوم مصب اقیانوس اطلس: رودهائیکه به این مصب داخل میشوند چندان طویل و مفید نیستند و اگر چه جریان آنها بواسطۀ عبور از جلگه های سواحلی منظم است ولی آب آنها کم است و چندان قابل استفاده نمیباشند عمده آنها رود هودسن است که در بندر نیویورک بدریا میریزد. این رود خیلی پرآب و عریض و قابل کشتی رانی است و بواسطۀ دو کانال بدریاچۀ اریه و دریاچه های شامپولیون و ریشلیو متصل میشود.
سوم مصب اقیانوس کبیر: رودهائی که به اقیانوس کبیر داخل میشود بواسطۀ اینکه در بسترهای عمیق کوهستانی و سنگلاخهای پست و بلند جاری هستند دارای آبشارهای بسیار میباشند و قابل کشتی رانی نیستند رود کلمبیا که در خاک کانادا سرچشمه گرفته و از سمت شمال به اتازونی داخل شده و پس از الحاق به شعبه سنک ریور که از پارک یلوستن جاری و درجریان خود از بسترهای عمیق تخته سنگی میگذرد و آبشار معروفی به اسم آبشار ش شن دارد و بسمت مغرب متوجه شده بدریا میریزد. در جلگۀ کالیفرنی هم رودهای ساکرامنتو و سان ژکن از شمال و جنوب جاری است و بالاخره در کنار مصب بهم ملحق شده و بخلیج سان فرانسیسکو میریزند. دیگر رود کلرادو، (اسپانیاییها ابتدا به این رود رسیده و بواسطۀ رنگ آب آن که از اراضی و معادن آهن میگذرد و زردرنگ است آنرا به اسم رود رنگین نامیدند) این رود هم در جریان خود از بستری بسیار عمیق و تخته سنگی میگذرد و قسمت عمده آن در سنگلاخها واراضی کوهستانی جاری است بالاخره پس از الحاق به شعبه ریوژیلا در جلگۀ رسوبی کالیفرنی داخل شده و شدت تبخیر و کثرت انهاری که از آن جدا شده است آب آنرا کم کرده در خاک مکزیک بخلیج کالیفرنی داخل میشود. در فلات غربی رودهای متعدد جاری است که به دریاچه های داخل میریزند. عمده آن رود هومبلث (500 هزار گز) است که آب آن از ذوب برف جبال رشوحاصل میشود و بدریاچۀ کوچکی میریزد. راه آهن ماوراء اتازونی از درۀ این رود عبور میکند. دریاچۀ شور در این فلات واقع شده و منظرۀ خوشی دارد حال باید دانست که دریاچۀ میشیگان که پنجمین دریاچۀ وصل بدریاچه های مرکزیست بکلی در خاک اتازونی واقع شده و بریدگی زیاد دارد مدخل و رابطۀ آن با دریاچۀ هورن تنگه ای است و بواسطۀ کانالی به رود می سی سی پی می پیوندد.
سواحل آن:اگر چه از شرح پستی و بلندی و وضع رودهای اتازونی بسهولت اوضاع پستی و بلندی و بریدگی سواحل آن معلوم میشود ولی محض مزید اطلاع ذیلاً بطور مشروح اوضاع سواحلی آنرا مذکور میداریم: سواحل اقیانوس اطلس تا خلیج نیویورک بسیار بریده و مضرس است و بواسطۀ ارتفاع و بریدگی شبیه بسواحل فیورد است خلیج های آن خلیج پرتلاند و بستن و دماغۀ آن دماغۀ کد یا دماغۀ مرو است جزیره لنگ آیلند هم در مقابل خلیج نیویورک واقع شده از آن به بعد سواحل پست و اراضی آن رسوبیست و خلیج بزرگ دلاوار و چساپیک در آن واقع است و از این خلیج ها تا حدود سرحد مکزیک سواحل بدون بریدگیست و جز شبه جزیره مرجانی فلورید در همه جای سواحل مجاور تپه های شنی و ریگی است و در مصب رودها پست و باتلاقی میباشد و سواحل اقیانوس کبیر بالعکس در همه جا تخته سنگی و مرتفعست و مجاورت جبال بدریا سواحل را بشکل دیواری بسیار مرتفع کرده و پس از بریدگیهای فراوان سواحل کانادا به سواحل اتازونی بشکل خطی مستقیم و جز خلیج سان فرانسیسکو بریدگی دیگری در آن مشاهده نمیشود این خلیج بواسطۀ وضع طبیعی مناسب خود بسیار طرف توجه و اهمیت است و بهمین مناسبت در کنار آن معتبرترین بنادر آمریکای غربی واقع و مخصوصاً مدخل آن بواسطۀ خوش منظری معروف به باب زرین است. ابتدای مهاجرت اروپائیان در سواحل شرقی اتازونی از مائۀ 17 بوده و در سال 1607 میلادی انگلیسها مهاجرنشین اشرافی ویرژینی و در 1618 مهاجرنشین نیوانگلندو در 1632 ماری لاند و در 1681 پن سیلوانی را تشکیل دادند و چون در همین اوقات هلندیها مهاجرنشین امستردام جدید را در شمال در مصب رود هودسن تشکیل داده بودند انگلیسها در 1644 آنرا از هلندیها متنزع و آنجا رابه اسم نیویورک موسوم و به مستملکات خود ملحق کردنداسپانیاییها در جنوب و جنوب غربی اتازونی مستقل و اراضی کالیفرنی و مکزیک جدید و تکزاس و آریزونا و شبه جزیره فلرید را مالک شدند.
فرانسویان که از سواحل دریاچه ها در جلگۀ رود می سی سی پی داخل اتازونی شده بودند متصرفات خود راتا مصب این رود بسط داده و این اراضی را به اسم لوئیزیان مینامیدند بالاخره اراضی ممالک سیزده گانه دول متحدۀ اتازونی در آن وقت تا رود می سی سی پی محدود بوده و سایر مواقع اتازونی غیر مکشوف و یا جزء متصرفات فرانسویان و اسپانیاییها محسوب میگردید ولی دول متحده پس از استقلال و انفصال از انگلیس بمرور این ممالک و مستملکات را از خارجیهامنتزع و خود متصرف شده و رفته رفته مستملکات خود راتا خلیج مکزیک و سواحل اقیانوس اطلس منبسط کردند چنانکه در 1803 میلادی اراضی لوئیزیان را از فرانسویها و در 1819 اراضی فلورید و اطراف آنرا از اسپانیاییها و در 1848 پس از جنگ با مکزیک و شکست آن اراضی تکزاس ومکزیک جدید و فلات اوتاه و کالیفرنی علیا را از آن منتزع و بموجب قرار داد 1853 اراضی ریوژیلا که جزء نواحی جنوبی آریزنا محسوبست نیز از تصرف مکزیک خارج و به ممالک خود منضم کردند و بالاخره پس از تکمیل مستملکات داخلی خود و وصول بسواحل اقیانوس کبیر چنانکه میدانیم در 1867 اراضی الاسکا را از دولت روس ابتیاع و در 1898 جزایر هاوائی را نیز متصرف شدند و در همین سال 1898 پس از جنگ با اسپانی و شکست آن دولت جزیره پرتوریکو و جزایر فیلیپین و جزیره گوآم رادرماریان از اسپانی گرفتند و در سال 1899 در موقع تقسیم جزایر ساموآ بین انگلیس و آلمان و اتازونی و تصرف جزیره توتوئیلا مستملکات خارجی خود را تکمیل کردند و امروز بواسطۀ اهمیت و نفوذی که دول متحدۀ اتازونی حاصل کرده اند در واقع صاحب اختیار کل آمریکا محسوب میشوند وعنان سیاست دول آمریکا بدست این دولت است و از دول بزرگ عالم یا بزرگترین دولت محسوب میشود.
تاریخ مختصر استقلال اتازونی: ایالات سیزده گانه اتازونی تا اواخر مائۀ هیجدهم جزء مستملکات آمریکای انگلیس محسوب می شد در این وقت دولت انگلیس بدون مشاورۀ ایالات مذکوره مالیات و عوارض جدیدی به آنهاتحمیل کرد و این مسئله موجب عدم رضایت و دلتنگی مهاجرنشینان اتازونی شده و بالاخره نمایندگان این ایالات در سال 1776 بطور کنگره در شهر فیلادلفی اجتماع کرده استقلال خود و انفصال از انگلیس را اعلام و شروع بجنگ وزدوخورد با دولت انگلیس کردند این جنگ هفت سال بطول انجامید و منجر به شکست انگلیس شد و کسانی که اسم آنها با استقلال اتازونی همراه است در این جنگ قدرت و نفوذ مخصوصی بکار بردند یکی واشنگتن رئیس جمهوری اول اتازونی دیگر فرنکلن طبیعی دان مشهور از اهالی بستن اتازونیست و یکی از داوطلبان خارجی که لافایت معروف فرانسویست که در جنگهای بحری انگلیس دخالتی تام داشت و نام مشهوری از خود بیادگار گذاشت بالاخره بواسطۀ دخالت دولت فرانسه عهدنامه ای در سال 1783 بین دولت انگلیس و اتازونی منعقد وبموجب آن دولت انگلیس استقلال این مهاجرنشین را رسماً شناخته و ممالک اتازونی جزء ممالک مستقل عالم محسوب گردید.
وضع حکومت آن ممالک متحدۀ آمریکای شمالی که شامل جمهوری ممالک متحده است از سال 1906 عبارت از 48 دولت کوچک (شامل یک ناحیۀ مشترک واشنگتن و چهار قطعه زمین آریزنا و مکزیک جدید و آلاسکا و هاوائی) و حکومت هریک از دول کوچک بطرز حکومت جمهوری است. فرمانفرما واعضاء پارلمان و حتی اعضاء ادارات و قضاه و مأمورین اجرائیۀ مملکت تمام از طرف ملت انتخاب میشوند هریک از این ممالک از اجتماع نواحی و هر یک از نواحی هم از چند قصبه تشکیل میشود انجمن های شهرداری این قصبات دارای حقوق و اختیاراتی بسیار است و امور قصبات رااداره میکنند و اصل حکومت اتازونی همین انجمنهاست حکومت اتازونی بر طبق قوانین اساسی موضوعه در 1787 م.و تغییرات پانزده گانه که بعدها به آن داده شد شامل سه قوه مجزاست و عبارت از قوه مقننه و اجرائیه و قضائیست:
قوه مقننه با پارلمان یا کنگره است که شامل مجلس سنا و مبعوثان میباشد مجلس سنا مرکب از نمایندگان دول متحده است و هر دولتی دو تن معین کرده و بسنا میفرستد و مدت عضویت اعضاء هم شش سالست و هر دو سال اعضای آن تجدید میشوند مجلس مبعوثان مرکب از وکلاء ملت اتازونیست که برای عموم از طرف ملت انتخاب میشوند وعده اعضای آن 375 تن است اراضی متعلق به اتازونی هم هرکدام یک مبعوث معین کرده و بپارلمان میفرستد و این نمایندگان اگر چه در مذاکرات شرکت می کنند ولی حق رأی ندارند قوانین موضوعه در کنگره از طرف رئیس جمهوری تصدیق میشود و گاهی هم ممکن است رد شود در این صورت باید اقلاً دو ثلث اعضای هر یک از مجلسین صحت آنرا تصدیق کرده و رأی دهند تا موقع قبول یافته و به امضاء رئیس جمهور برسد و کلیهً باید دانست که حقوق و اختیارات کنگره نهایت کم و بالعکس حدود و اختیارات رئیس جمهور بسیار است ریاست قوه مجریه با رئیس جمهورست که به انتخاب دو درجه به مدت چهار سال از طرف ملت انتخاب میشود و در دفعۀ ثانی هم ممکن است مجدداً انتخاب شود طرز انتخاب رئیس جمهور این است که اولاً هریک از دول متحده بعده وکلائی که برای مجلس سنا و مبعوثان انتخاب می کند وکلاء جدید انتخاب کرده و ثانیاً این منتخبین با دستورالعملی که دارند رئیس جمهور و نایب او را انتخاب میکنند.
نایب رئیس جمهوردر موقع ریاست رئیس جمهور رئیس مجلس سنا است و در موقع فوت یا استعفای رئیس جمهور جانشین او میشود اگر این نایب رئیس که به ریاست جمهوری رسیده در موقع ریاست فوت شود در این صورت کنگره رئیس جمهور جدیدی تا موقع انتخابات آیندۀ رئیس جمهور انتخاب میکند چنانکه ذکر شد حقوق و اختیارات رئیس جمهور بسیار است به این معنی که رئیس کل قشون و قوای نظامی بری و بحریست وحق انعقاد عهدنامه ها با تصویب سنا با اوست وزراء و سفراء و نمایندگان دیپلوماسی و قنسولها و قضاه محاکم مالی و سایر مستخدمین دولتی را هم به تصویب سنا معین میکند. وزراء مملکت مثل وزراء سایر دول نمایندۀ اکثریت پارلمان نیستند و مسئول پارلمان هم نمیباشند ومسئولیت آنها نسبت برئیس جمهور است بهمین مناسبت اهمیت سیاسی ندارند و حق انفصال پارلمان هم با آنها نیست.
قوه قضائی ممالک متحده با محکمۀ عالی است که اعضای آن مرکب از نه قاضی است این قضاه از طرف رئیس جمهور انتخاب میشوند و مدت خدمت آنها مادام العمر و احکام آنها غیر قابل نقض و در موقع لزوم هم میتوانند قوانین را فسخ کنند.
شرح بنا و وضعیت شهرهای اتازونی: چون اراضی اتازونی و سیع و منبسط است و چندان طرف احتیاج نیست بنابرین شهرهای آن که جدیداً بنا شده بطرز و ترتیب جدید مرتب است به این معنی که خیابانهای آن وسیع و طویل و منظم و موازی یا عمود بر یکدیگرند اسامی خیابانها به نمره معین میشود و اطراف خیابانها اغلب دو ردیف اشجار است که بزینت آن افزوده و ماشینهای الکتریک و راه آهن های طبقۀ دوم یا زیرزمینی و گارهای وسیع و پلهای عریض معلق که در روی رودها یا خلیجها ساخته شده باعث اهمیت تجارتی یا اقتصادی شهرها شده و شهر را زینت داده است ابنیۀ آن هم اغلب چند طبقه و وسیع است و زینت خارجی ندارد و در تمام شهرها بنای وسط شهر و ابنیۀ عمومی از قبیل عمارت بلدیه و بانک و تأتر و غیره که اغلب از وجوه اعانۀ میلیونرها و متمولین شهر ساخته شده است بسیار عالی و مزین است. بعض شهرهای اتازونی را شهر خلق الساعه می نامند و آنها شهرهائی هستند که بسرعت بواسطۀ مجاورت بمعادن جدید یا اراضی حاصلخیز و غیر آن ساخته شده و در صورتی که هنوز ابنیۀ شهرها بنا نشده تراموی و راه آهن و کارخانجات الکتریک و مهمانخانه و بانک و کلوب و کلیسا و مدرسه و چاپ خانه آن از سنگ و چوب و آجر فوراً تهیه و حاضرمیشود و جمعیت آن بغتهً به پنجهزار نفر میرسد. جمعیت 38 شهر اتازونی از صدهزار نفر متجاوز و 3 شهر از یک ملیون متجاوز و 3 شهر از پانصد هزارنفر متجاوز است و بیشتر جمعیت هم در شهرها و مراکز عمده صنعتی و تجارتی اقامت دارند و در قصبات و دهات و اراضی زراعتی جمعیت کمتر است و کلیهً از حیث اهمیت جغرافیائی و ثروتی تمام شهرهای اتازونی را به ترتیب ذیل تقسیم می کنند: شمال اقیانوس اطلس و شمال مرکز که بیش از سی شهر از 38 شهر عمده در آن است دیگر شهرهای جنوب سواحل اقیانوس اطلس و جنوب مرکز و بالاخره بشهرهای غربی اتازونی تقسیم میشود.
مهمترین و پرجمعیت ترین شهرهای اتازونی در قسمت شمال سواحل اقیانوس اطلس است و مخصوصاًشهرها و بنادر آن تجارتی و صنعتی میباشد مهمترین شهرهای آن که اول شهر عالم از حیث جمعیت و تجارت و صنعت میباشد شهر نیویورک است که دارای قصبات و منضمات است جمعیت آن بالغ به هفت ملیون نفر است و دارای خیابانهای طویل و باریک میباشد. قسمت عمده این شهر در روی شبه جزیره باریکی که بین رود هودسن و باب کست ریور است واقع شده و از آنجا تا بروکلین که در جزیره لنگ آیلاند است پلی معلق بطول 1826 متر ساخته شده در جنوب غربی نیویورک شهر فیلادلفی که از حیث عده جمعیت سوم شهر اتازونی است (2064000) این شهر تاریخی و محل انتشار و تشکیل استقلال اتازونی در 1776 میباشد. کارخانه های فرش بافی دارد. و فرشهای اتازونی در این کارخانه تهیه میشود تجارت نفت ذغال و گندم از این شهر است. در شمال شرقی نیویورک بندر تجارتی مهم نیوهاون (187 هزار) و بندر پروویدانس (250 هزار) است شهر عمده صنعتی است و کارخانجات نقره کاری و جواهرتراشی دارد دیگر شهر بستن (785000) که وطن و مسقطالراس فرانکلن و شهری تاریخی است بندری تجارتی و قلعه ای نظامی دارد و مرکز کارخانه های کفش دوزی اتازونی است دانشگاه و کتابخانه و مجامع علمی و غیره نیز دارد دیگر شهرهای صنعتی فال ریور و دیگر در داخل اراضی شهر سیراکوز که در سر راه آهن و کانالهای بین دریاچه ها و نیویورک واقع شده و کارخانجات فلزسازی دارد دیگر شهر رچستر که مرکز تجارت غلات و محل نمو و تربیت اشجار میوه دار است دیگر بندر بوفالو (575000) که در کناردریاچۀ اریه واقع و کارخانجات بزرگ کشتی سازی دارد تجارت دواب و غلات و چوب این بندر مشهور است و بین شهرهای شمال اقیانوس اطلس و شمال مرکز شهر بزرگ صنعتی سکرانتن و منضمات آن شهرهای پیتسبورگ (700000) و آلگانی است که کارخانجات بزرگ فلزسازی دارد و بزرگترین تجارتگاهها و محل فروش ذغال سنگ اتازونیست. شهرهای شمال و مرکز: مهمترین شهرهای این قسمت همان شهر شیکاگو (3375000) یا شهر جدید است که در کنار دریاچۀ میشیگان واقع شده که بسرعت ترقی کرده و از شهرهای عظیم عالم محسوب میشود و عمده اهالی آن از نژاد آلمانی هستند و چون در مرکز اراضی زراعتی اتازونی واقع شده بنابراین محل تجارت دواب است و غلات هم بیشتر در آنجا خرید و فروش میشود و کارخانجات بزرگ برای تهیۀ گوشت دارد علاوه بر این کارخانجات ماشین و واگون سازی هم در آنجاست خانه های آن مطبق و اغلب تا بیست طبقه و زیاده است دیگر شهر کلولاند (900000) که یکی از بنادر مهم دریاچۀ اریه است و محل تجارت غلات است کارخانجات تصفیۀ نفط و مس و آهن سازی دارد دیگر شهر سن سیناتی (450000) که در کنار رود اهیو واقع شده و دوثلث اهالی آن آلمانیست. کارخانه های آبجوسازی و تهیۀ گوشت و کارخانه های پشم بافی و آسیا و کارخانه ها برای آرد کردن گندم دارد. شهر تولدو که محل تجارت غلات وچوبست و کارخانه های فلزسازی دارد و شهر دتروا (160000) که در معبر راه آهن های اتازونی و کاناداست در کنار دریاچۀ اریه واقع شده و از بنادر معروف آن میباشند دیگر شهر مین آپلیس که مجاور شهر سن پل واقع شده هر دو دارای کارخانه های آرد در درجۀ اول و شهر دوم در کنار رود می سی سی پی و ابتدای قسمت کشتی رانی این رود واقع است دیگر شهر سن لوئی (850000 نفر) که در مرکز اتازونی در کنار می سی سی پی مجاور مصب میسوری واقع شده و فاصله آن از سواحل اقیانوس اطلس و جبال رشو و دریاچه و خلیج مکزیک تقریباً یکسانست و عمده خطوط راه آهن عرضی اتازونی از آنجا میگذرد و در آنجا پلهای غریب الشکل ساخته اند و محل ورود و خروج کشتی های تجارتی است. کارخانجات آب جوسازی و توتون سازی و کفش دوزی و تهیۀ گوشت خوک و گاو و قندسازی دارد. دیگر شهر کانزاس سیتی که از جملۀ شهرهای خلق الساعه و در کنار رود میسوری واقع شده وبواسطۀ عبور راه آهن ماوراء اتازونی و کارخانه های بزرگ که برای تهیۀ گوشت دارد از این حیث با شهرهای سن سیناتی و شیکاگو رقابت میکند.
شهرهای جنوبی سواحل اقیانوس اطلس: عمده شهرهائی که در این قسمت واقع شده کم و اهمیت آنها کمتر است از جمله شهر بالتی مور که در کنار خلیج شیزابیک و خوش آب وهوا و دارای خانه های خوش منظر است و کارخانجات برای تهیه کردن صدفهای مأکول دارد. دیگر شهر واشنگتن (یک ملیون و پانصد و شصت و دو هزار) که پایتخت اتازونی و در جلگۀ وسیعی خوش آب و هوا و سبز و خرم واقع شده و مرکز ادارات دولتی و محل اقامت رئیس جمهورست. خانه رئیس جمهوردر عمارتی است که آنرا خانه سفید نامند و تزیینات خارجی دارد و محل تماشا و گردشگاه عمومیست. خانه قدیم واشنگتن امروز مبدل بموزۀ آلات جنگی و یادگارهای زمان استقلال اتازونی گردیده و گردشگاه عمومیست. شهرهای چارلستن و ساواناه بنادر تجارتی برای خروج پنبه و بندر کی وست در منتهی الیه جنوبی شبه جزیره فلورید بندر نظامی است و جبه خانه بزرگی دارد.
شهرهای جنوب مرکز: ازجمله شهرهای معروف این نواحی یکی لوئیزویل است که در کنار ساحل یسار رود اهیو واقع شده و اهمیت محلی دارد دیگر شهر منفیس در کنار می سی سی پی واقع شده و اغلب در معرض امراض ساریه مثل طاعون و تب زرد است و اهالی آن دچار صدمات این امراض هستند این شهر انبار غله و توتون و پنبه است و یکی از مواقع اقامت سفاین اتازونی است. دیگر شهر ارلئان جدید (429000) در دلتای رود می سی سی پی واقع شده و چون اراضی آنجا باتلاقی و رسوبیست اغلب خانه های آن در روی پایه ها و زیر زمین های وسیع ساخته شده و قبرستان هاهم در زیر زمین وسیع است. یک ربع جمعیت این شهر سیاه پوست و از برده های اتازونی هستند که آزاد شده اند و شغل عمده آنها تجارت پنبه است این شهر بزرگترین تجارتگاههای پنبۀ عالم محسوب میشود ولی هوای آن مرطوب و مضر است و تولید امراض ساریه میکند. یک شعبه راه آهن از آنجا به نیویورک اتصال داده شده و بر اهمیت آن افزوده ولی مخصوصاً اهمیت این شهر پس از اتمام حفر کانال پاناما بیشتر و به عظمت و ترقی تجارت آن افزوده شده است.
شهرهای غربی اتازونی: از شهرهای عمده این قسمت یکی شهر دنور (290000) که در پای جبال رشو و مجاور قله پیک واقع شده و چون هوای آن خشک و سالم است اغلب اشخاص متمول در آنجا اقامت می کنند علاوه بر این مرکز استخراج معادن طلاست. دیگر شهر سالت لیک سی تی (150000 نفر) که محل اقامت مرمنها و تربیت اشجار میوه دار و مهمترین شهرهای این قسمت همان شهر سان فرانسیسکو (635000) که از بنادر معتبر سواحل اقیانوس کبیر محسوب میشود و رابطۀ تجارتی با تمام بنادر این اقیانوس دارد. این شهر در کنار خلیجی خوش منظر و مطبوع واقع شده هوای آنهم خشک و سالم است سه شعبه راه آهن اتازونی از اطراف به آن منتهی میشود و رفته رفته به اهمیت آن افزوده و مخصوصاً پس از حفر تنگۀ پاناما معتبر و مهمتر شده است این شهر در زمین لرزۀ سال 1906 تقریباً بالکل خراب و ویران شد پس از آن مجدداً بنا و دایر گردید بیشتر اهمیت آن بواسطۀ استخراج معادن طلای اطراف آن است ولی امروز اهمیت تجارتی دارد.
جغرافیای ثروتی و اقتصادی اتازونی: اوضاع اقتصادی و ثروتی اتازونی و ازدیاد و تنوع محصولات طبیعی آنهم مناسب با وسعت فوق العادۀ خاک آن است و اعمال انسانی که منابع ثروت آنرا بکار انداخته وبی نهایت از اراضی آن استفاده می کند نیز بواسطۀ کثرت و وفور جمعیت آن بمرور ترقی میکنند و چون عادات و قوانین قدیمه و یا بعض موانع و عوائق دیگر که در ممالک دنیای قدیم مانع پیشرفت و تا حدّی عایقی برای تزیید محصولات ثروت مملکت است در اتازونی بواسطۀ عدم قدمت آن وجود ندارد لهذا اوضاع اقتصادی آن به اندازه ای بسیار است که بهیچوجه طرف مقایسه با ممالک دنیای قدیم نیست و اشباه و نظایر آن در هیچیک از قطعات عالم دیده نمیشود.
اتازونی از حیث محصولات زراعتی و صنعتی اولین دولت بزرگ عالم محسوب میشود و علت عمده آن مربوط به دو امر اصلی و عمده است یکی اوضاع طبیعی مملکت، دیگر کار اهالی زیرااولاً اراضی اتازونی حاصلخیز و بی اندازه برای زراعت مفید است و اعماق اراضی آنهم ثروتهای بی پایان دارد وثانیاً از حیث کثرت وسائل حمل و نقل و ترقی فوق العادۀ آلات و ادوات و ماشینها و کارخانه ها و اجتماع کارو آزادی معاوضه مابین ممالک متحده و بالاخره بعلت جدیت و صبوری آمریکائیان در کار و عدم پیش آمد عوائقی که در ممالک دنیای قدیم از عادات و رسوم کهنۀ قدیمه ناشی شده و کار و صنعت و زراعت را مانعست توانسته است اوضاع ثروتی خود را ترقی داده و از این حیث رتبۀ اول را دارا شود.
محصولات زراعتی آن: چنانکه ذکر شد اتازونی از حیث کثرت محصولات زراعتی در بین سایر دول عالم مزیت فوق العاده ای دارد. دیگر مسئله ای که نباید از نظر دور داشت این است که در هیچیک از ممالک عالم محصولات اراضی در محل تهیه بتوسط کارخانجات بمصرف نمیرسددر صورتی که در اتازونی بواسطۀ فراهم بودن موجبات و لوازم آن کارخانجات بزرگ بیشتر محصولات اراضی را به مصرف رسانیده و تهیه میکند این است که در ضمن شرح اوضاع زراعتی اتازونی محتاج بشرح صنایع مختلفه که مخصوص و مربوط بدانست نیز خواهیم بود تا اینکه نکات و ملاحظات لازمه را از هم مجزا و علیحده قرار نداده باشیم. کلیهً باید دانست که قسمتی از اراضی زراعتی اتازونی از جنس اراضی سیاه روسیه میباشد و به این مناسبت بسیار حاصلخیز است از طرف دیگر وضع آب و هوا و ترتیب تقسیم اراضی و تنظیم کار زراعت و تکمیل آلات و ماشینهای زراعتی و کثرت حیوانات اهلی باعث مزیّت اتازونی بر دیگر ممالک عالم گردیده و علاوه بر این در هر یک ازدول کوچک اتازونی بترتیبات معین موجبات تسهیل عمل زراعت را بوسیلۀ دادن اراضی مجانی بمالکین جدید و مهاجرین خارجی و راهنمائی زارعین و تعیین محصولاتی که در اراضی بعمل می آید فراهم کرده اند و مجاور اراضی زراعتی در هر یک از دول محلی است که در آنجا اقسام نباتات زراعتی محصولات ارضی را تربیت میکنند. و از آنجا طرز زراعت اراضی و ماشینهای لازمه و محصولاتی که باید بعمل آورد بمهاجرین و مالکین می آموزند. بزرگترین محصول اراضی زراعتی اتازونی ذرّت (گندمکه) است که آنرا گندم هندی مینامند و مقدار آن بقدری بسیار است که ربع تمام محصول ذرت عالم را تهیه میکند و بیشتر در ممالک شمال و مرکز و مشرق بعمل می آید مصرف آن هم تغذیۀستور است و کمتر بخارج صادر میشود. دیگر گندم که درممالک مینه سوتا و داکتا و کانزاس و نبراسکا و واشنگتن و ارگن بعمل می آید. و مقدار کثیر آن بخارج حمل میشود. کلیۀ محصول آن به اندازۀ ثلث محصول اروپا و فوق مقدار گندم هریک از ممالک اروپاست گندم اتازونی به وسیل
(مُلْ لا زَ)
لغت نامه دهخدا
شاعری از مردم یزد و معاصر شاه عباس بوده است (متوفی به سال 1021 هجری قمری) نصرآبادی آرد: ’از اشعار او ظاهر می شود که خیلی قدرت داشته. مشهور است که دیوان خواجه حافظ را جواب گفته به خدمت شاه عباس برده گفت دیوان خواجه حافظ را جواب گفته ام. شاه فرمود که جواب خدا را چه خواهی گفت’. او راست:
یکی ابلهی شب چراغی بجست
که بی او نشد عقد پروین درست
خری داشت آن ابله کوردل
به جان خودش جان خرمتصل
چنان شب چراغی که ناید به دست
به خواری بر آن گردن خر ببست
من آن شب چراغ شهنشاهیم
که روشن کن ماه تا ماهیم
مرا لیکن این بخت ابله شعار
چنان بسته بر گردن روزگار.
و هم او راست:
حکایت از قد آن یار دلنواز کنید
به این فسانه مگر عمر ما دراز کنید.
و رجوع به تذکرۀ نصرآبادی ص 244 و 245 و ریحانه الادب ج 2 ص 126 وقاموس الاعلام ترکی و فرهنگ سخنوران شود
یکی ابلهی شب چراغی بجست
که بی او نشد عقد پروین درست
خری داشت آن ابله کوردل
به جان خودش جان خرمتصل
چنان شب چراغی که ناید به دست
به خواری بر آن گردن خر ببست
من آن شب چراغ شهنشاهیم
که روشن کن ماه تا ماهیم
مرا لیکن این بخت ابله شعار
چنان بسته بر گردن روزگار.
و هم او راست:
حکایت از قد آن یار دلنواز کنید
به این فسانه مگر عمر ما دراز کنید.
و رجوع به تذکرۀ نصرآبادی ص 244 و 245 و ریحانه الادب ج 2 ص 126 وقاموس الاعلام ترکی و فرهنگ سخنوران شود
فرانسوی کوکنار آبی از گیاهان لبلاب نیلوفر صحرائی عشقه حبل المساکین
اجباری، ضروری، لازم
روستایی در چهارکیلومتری جنوب باختری شهرستان کتول
بی زمانی، اجباری
